روايت ابرار 2 : ويژه نامه اطلاعات و روابط بين‌الملل
روايت ابرار 2 : ويژه نامه اطلاعات و روابط بين‌الملل
تحولات شتابان و پيچيده بين‌المللي در عصر حاضر و ظهور تهديدات چندلايه و غيرمنتظره، درك عميق‌تر از پيوندهاي ميان حوزه‌هاي اطلاعاتي و روابط بين‌الملل را ضروري‌تر از هر زمان ديگري كرده است. در اين ميان، اهميت كاركردي، آموزشي و پژوهشي اين پيوند، شرايطي را ايجاد كرده كه در آن، تحليل‌هاي اطلاعاتي و استراتژيك نه‌تنها بايد بازتابي از شرايط داخلي و نيازهاي ملي باشد، بلكه بايد به‌طور فعال به واقعيت‌هاي متغير جهاني و تهديدات جديد پاسخ دهد. تقويت درك نهاد دانشگاه و نهاد اطلاعات در حوزه روابط بين‌الملل، مي‌تواند سبب بهبود واكنش به تهديدات امنيتي برون‌مرزي و تقويت استراتژي‌هاي ملي در مواجهه با آنها شود؛ امري كه براي ارتقاي جايگاه بين‌المللي ايران ضروري است.
از سوي ديگر، پيچيدگي و تغييرپذيري تهديدات بين‌المللي به يك رويكرد چندوجهي براي مواجهه نياز دارد. با تقويت درك ارتباط متقابل اطلاعات و روابط بين‌الملل در سطح دانشگاهي، مي‌توان از يك رويكرد جامع و چندبعدي براي تحليل و مواجهه با چالش‌هاي جهاني بهره‌مند شد.
يكي از مسائل كليدي ما در تعيين موضوع اين ويژه‌نامه و به نوعي محرك اساسي ما در تدوين آن، فقدان درك و ارتباط روشن آموزش علوم سياسي و روابط بين‌الملل در ايران با حوزه اطلاعات است. اين فقدان، حوزه آموزشي و پژوهشي اين رشته‌ها و گرايش‌هاي مطالعاتي وابسته به آن را با آسيب روبرو ساخته و ازسوي ديگر، فقري نظري در حوزه مطالعات اطلاعات و امنيت در ايران را به‌صورت نسبي نمايان كرده است. نمونه‌اي از اين فقر نظري، فقدان يا ضعف شديد مطالعه علمي متمركز در موضوع غافلگيري و شكست اطلاعاتي است. تراژدي فقر مطالعاتي و آموزشي و پژوهشي در اين حوزه در حالي نمايان است كه تمام وقايع منطقه‌اي در خاورميانه از هفت اكتبر 2023 تاكنون كه زمينه‌ساز گسترش ابعاد نظامي اين مسئله شده، پيش از آنكه اقدامي با اتكا به ابزار و توانمندي علمياتي نظامي باشد، بنياني اطلاعاتي داشته است.
از ابتداي تأسيس رشته روابط بين‌الملل در ايران، اطلاعات و روابط بين‌الملل هم از منظر علمي و هم از منظر عملياتي، با نسبت‌هايي متفاوت، از يكديگر فاصله قابل توجهي داشته‌اند. اين فاصله، به‌ويژه در آموزش و پژوهش روابط بين‌الملل در ايران، خسارت‌زا بوده است. به‌عبارتي ديگر، نبود پيوندي مستحكم ميان اين دو حوزه نه‌تنها بر كيفيت كاركردهاي نهادهاي اطلاعاتي اثرگذار است، بلكه به شكل‌گيري ضعف‌هايي جدي در فرايند آموزشي يكي از مهم‌ترين رشته‌هاي علوم انساني در ايران يعني روابط‌بين‌الملل منجر مي‌شود؛ رشته‌اي كه از ابتدا با هدف تربيت متخصصان و پژوهشگراني آگاه به دانش نوين سياسي براي تدبير امر سياسي و استراتژيك تاسيس شده است.
دانش‌آموختگان رشته علوم سياسي و روابط بين‌الملل در ايران، نزديك به 190 واحد درسي را اخذ مي‌كنند و مي‌گذرانند بدون اينكه يك واحد درسي مشخص در حوزه اطلاعات و امنيت پشت سر گذاشته و در طرح بحث درس‌هاي مرتبط با سياست خارجي و استراتژي، چيزي از آن شنيده باشند. اين در حالي است كه ارتباط ميان اطلاعات و روابط بين‌الملل، درك عميق‌تري از محيط بين‌المللي فراهم كرده و به تحليل‌هاي استراتژيك، عمق و اعتبار بيشتري مي‌بخشد. چنين پيوندي مي‌تواند به شكل‌گيري ديدگاهي جامع در عرصه سياست‌گذاري مسائل داخلي و خارجي منجر شده و بستر آموزش و تربيت نيروهايي را فراهم سازد كه علاوه بر توانايي تحليل مسائل بين‌المللي، از دانش كافي براي درك كاركردهاي اطلاعات در پيشبرد امور حكمراني نيز برخوردار هستند.
به لحاظ كاربردي نيز، اطلاعات نقشي اساسي در جهت‌دهي به سياست خارجي كشورها دارد. كاركردهاي اطلاعاتي مؤثر، ابزارهايي كليدي براي رصد و پيش‌بيني تحولات بين‌المللي به شمار مي‌روند و به كارگزاران كشورها اجازه مي‌دهند تا با دقت بيشتري در تعاملات و تصميم‌گيري‌هاي ديپلماتيك وارد عمل شوند.
سرانجام، ايجاد زيرساخت‌هاي مشترك آموزشي و پژوهشي ميان دانشگاه‌ها و نهادهاي اطلاعاتي نه تنها به بهبود روند تحليل اطلاعات كمك مي‌كند، بلكه در پرورش متخصصاني با دانشي كامل‌تر و تقويت ديدگاه‌هاي چندرشته‌اي نيز كمك خواهد كرد. بهره‌مندي از توانايي‌ها و دانش گسترده اين حوزه‌ها و پيوند دادن آنها، مي‌تواند فرصت‌هاي جديدي براي ايران فراهم كند تا در بستر جهاني، با ديدگاهي عميق‌تر و پاسخ‌هايي متناسب‌تر به مواجهه با تهديدات پيچيده و چندبُعدي برود.
فصلنامه تخصصي «روايت ابرار» در دومين شماره خود، با هدف طرح بحث جدي درباره ضرورت پيوند كاركردي روابط بين‌الملل با اطلاعات از نظر آموزشي و پژوهشي، بخشي از مباني نظري و كاربردي ادبيات اين حوزه را با محوريت غافلگيري و شكست اطلاعاتي، نقش متغير انساني در غافلگيري و شكست اطلاعاتي، نقش نهادهاي اطلاعاتي و امر اطلاعاتي در نظم‌سازي جهاني، ارزيابي نقادانه پروژه جرويس در نسبت اطلاعات و سياست بين‌الملل، ارزيابي كاركرد انديشكده‌هاي اطلاعاتي و آموزش‌هاي غيرحساس اطلاعات در رشته علوم سياسي و روابط بين‌الملل، ارائه كرده است. تلاش شده تا مطالب اين ويژه‌نامه با نگاهي نقادانه نگارش و تدوين شود تا زمينه نوآوري فكري و نظري را براي جامعه علمي روابط بين‌الملل و اطلاعات ايجاد كند. اميد است كه اين بررسي‌ها به ارتقاي سطح آموزش و پژوهش‌هاي دانشگاهي و بهبود كاركردهاي اطلاعاتي و تربيت متخصصاني توانا در حوزه تصميم‌سازي و تصميم‌گيري در سطح خارجي و استراتژيك ايران كمك كند.
فهرست مطالب
- مزيت تصميم: اطلاعات در سياست بين‌الملل از ناوگان اسپانيا
- تا جنگ سايبري
- شناخت دشمن: رهبران، اطلاعات و ارزيابي نيات در روابط بين‌الملل
- اطلاعات و نظم‌سازي بين‌المللي و جهاني
- نقش و كاركرد اطلاعات در راهبردپردازي ديپلماسي رسمي و غيررسمي
- رابرت جرويس؛ پيشواي مطالعات اطلاعاتي در سياست بين‌الملل
- انديشكده‌ها و سازمان‌هاي اطلاعاتي
- پرونده دانشگاه و آموزش اطلاعات
- دستنامه بين‌المللي دانشگاه‌ها، مطالعات امنيتي و اطلاعاتي
- پيوند سازمان‌هاي اطلاعاتي و نهادهاي دانشگاهي؛ مروري بركتاب «راهنماي بين‌المللي دانشگاه‌ها، امنيت و مطالعات اطلاعاتي» و درس‌هاي آن براي ايران
- آموزش و مطالعات اطلاعاتي در دانشگاه‌ها؛ مناظرات و ابهامات
- نسبت اطلاعات و روابط بين‌الملل و آموزش آن در دانشگاه‌هاي ايران
- در گفتگو با دكتر م. پ، افسر اطلاعاتي
- جايگاه اطلاعات در آموزش و پژوهش روابط بين‌الملل در ايران
- در گفتگو با دكتر ع. ش، پژوهشگر حوزه اطلاعات و امنيت ملي
- شكاف دانشگاهيان ـ متخصصان در مطالعات اطلاعاتي
- پرونده «شكست و غافلگيري اطلاعاتي»
- مروري بر ادبيات غافلگيري استراتژيك و شكست اطلاعاتي
- فهم شكست اطلاعاتي: هشدار، واكنش و بازدارندگي
- برآورد اطلاعاتي در سياست‌گذاري خارجي اروپا: فراگيري درس‌هايي از عصر غافلگيري
- موفقيت و شكست اطلاعاتي: عامل انساني
التعليقات