پنج به‌علاوه یک آسیایی
پنج به‌علاوه یک آسیایی
دوشنبه 23 آذر 1394
این روزها آسیای مرکزی صحنه رقابت کشورهایی با اوزان مختلف است. این زیرسیستم امنیتی جمهوری اسلامی ایران با حضور بازیگرانی فعال و تأثیرگذار در منطقه ـ که برآیند اهداف همسو یا متعارض آنها موجب شکل‌گیری «بازی بزرگ جدیدی» در منطقه شده است ـ چندی پیش میزبان جان کری، نخستین وزیر امور خارجه آمریکا بود که از هر پنج کشور آسیای مرکزی دیدن کرد.
وی که به بهانه شرکت در مراسم افتتاح شهرک جدید دانشگاه آمریکایی آسیای مرکزی و ساختمان جدید سفارت آمریکا در بیشکک و مشارکت در چهارمین نشست گفتگوی راهبردی ایالات متحده ـ قزاقستان در آستانه به منطقه سفر نمود، دور تازه‌ای از مناسبات واشینگتن را با کشورهای این منطقه موسوم به «سی پنچ به‌علاوه یک» رقم زد.
در ترکمنستان، کری ضمن استقبال از اصل بی‌طرفی این کشور با تأکید بر همکاری‌های امنیتی به‌عنوان بخش مهمی از روابط میان آمریکا و ترکمنستان یاد کرد. در سال‌های اخیر روابط و همکاری‌های میان دو کشور در عرصه‌های مختلف رو به رشد بوده و این درحالی است که در سال 2009 طرفین تصمیم گرفته‌اند شکل جدیدی از رایزنی‌های سیاسی دوجانبه را به‌صورت مستمر برگزار کنند. ازنظر مقامات عالی‌رتبة ترکمنستان، این شیوه مذاکرات در ارتقاء سطح مناسبات میان عشق‌آباد و واشینگتن مؤثر بوده است. بنا به تصریح بردی محمداف، تعاملات سیاسی، اقتصادی، و فرهنگی ـ انسانی، درواقع سه محور اصلی و کلیدی در روابط میان ترکمنستان و آمریکا محسوب می‌شوند و ظرفیت‌های لازم برای افزایش حجم مبادلات بازرگانی میان دو کشور موجود است. وی به این موضوع اشاره می‌کند که تعاملات میان عشق‌آباد و واشینگتن نباید تنها به بخش‌های اقتصادی و تجاری متمرکز شود، بلکه باید همکاری در زمینه فناوری نوین و پیشرفته و همچنین سرمایه‌گذاری در کنار تعاملات فرهنگی، آکادمیک و تربیت نیروهای متخصص ملی بیش از پیش توسعه و گسترش یابد.
گفتنی است که در 12 دسامبر سال 2015، بیستمین سالگرد تصویب بی‌طرفی ترکمنستان ازسوی سازمان ملل جشن گرفته خواهد شد. در این سفر، از رئیس‌جمهور و وزیر خارجه آمریکا دعوت شد که در این مراسم و جشنها در عشق‌آباد شرکت کنند.
وزیر امور خارجه آمریکا درپی ملاقات با وزرای امور خارجه کشورهای منطقه، در دیدار با رحمان در تاجیکستان، بر پایبندی آمریکا به همکاری با تاجیکستان و دیگر کشورها برای تقویت امنیت مرزها تأکید داشت. جان کری در دیدار با رهبران تاجیکستان و ترکمنستان ضمن ابراز تعهد آمریکا درمورد امنیت کشورهای آسیای مرکزی راجع به تهدیدهایی که در مرز این کشورها با افغانستان وجود دارد گفتگو نمود. وی به رئیس‌جمهور تاجیکستان درمورد وضعیت افغانستان اظهار داشت «ما هر دو درخصوص وضعیت امنیتی افغانستان، امنیت مرزها و مسائل مربوط به مبارزه با تروریسم و مواد مخدر عمیقاً نگران هستیم».
در این سفر دوره‌ای، کری تمایل وافر خود را برای آغاز گفتگوهای نزدیک‌تر با ازبکستان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین کشورهای آسیای مرکزی و آغاز همکاری‌های چندجانبه با آن به‌ویژه برای مبارزه با گروه تروریستی داعش مستقر در مناطق مرزی ازبکستان با افغانستان ابراز داشت.
این روزها با تشدید فعالیت‌های تروریستی در مناطق همجوار و ورود بازیگری چون داعش در صحنه و همزمان با کاهش حضور نظامی ایالات متحده آمریکا در افغانستان و به‌ویژه حوادث امنیتی اخیر در شمال افغانستان و عملیات اخیر طالبان، نگرانی‌های همسایه‌های شمالی این کشور رو به افزایش است.
قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان از اعضای سازمان پیمان امنیت جمعی هستند و درصورت بروز خطرهای تروریستی، به کمک‌های نظامی روسیه امید بسته‌اند؛ اما ازبکستان و ترکمنستان که در این سازمان عضویت ندارند، برای توسعه همکاری‌ها با آمریکا تلاش می‌کنند. آمریکا هم در سال جاری مقادیر قابل توجهی از ادوات جنگی را به ازبکستان اهدا کرد. ترکمنستان نیز برای دریافت کمک‌های نظامی و فنی با هدف «تحکیم مرزها و رفع تهدیدها» به آمریکا رجوع کرده است.
کارشناسان بر این نظرند که این سفر به‌منظور واکنش به رخدادهای ماه‌های اخیر در این منطقه صورت می‌گیرد. کاهش نسبی نقش آمریکا در منطقه و رفتارهای سیاسی روسیه و چین این گمانه را تقویت می‌کند. آسیای مرکزی در سیاست خارجی آمریکا همیشه حوزه رقابتی با روسیه بوده، اگرچه در برخی مواقع این حضور درخصوص با افغانستان رنگ دیگری گرفته است. این روزها با تشدید رقابت‌های روسیه ـ آمریکا در موضوعاتی چون: اوکراین، سوریه، و ورود رقبایی دیگر ازجمله: چین، ژاپن، و هند در این منطقه، این دو کشور به برنامه‌ریزی‌های بلندمدت مشغول هستند. تردد فراوان مقامات عالی‌رتبة کشورهای بزرگ منطقه و فعالیت‌های سیاسی، اقتصادی و امنیتی‌شان در کشورهای آسیای میانه طی یک سال گذشته باعث شد که آمریکا نیز با فرستادن بالاترین مقام سیاسی خود به این منطقه از این قافله عقب نماند.
اگرچه آمریکا هدف از این سفر را تحکیم روابط با منطقه اعلام کرده و وزیر خارجه‌اش بیان داشته است که «ما به‌دنبال گسترش و تعمیق روابط دوجانبه با این منطقه هستیم» و چنین تصریح نموده که «دوستی با یک کشور نباید منجربه تضعیف دوستی با کشوری دیگر شود»، تحلیل محتوای حضور فعال قدرت‌های بزرگ منطقه نظیر: چین، روسیه و ژاپن گویای فرضیه حضور آمریکا برای مقابله با این قدرت‌ها در عرصه‌های مختلف است و انجام این سفر در چنین سطح بلندی مؤید این نکته است که اهمیت و جایگاه آسیای مرکزی برای واشینگتن در منطقه مهم است و نمی‌خواهد این منطقه راهبردی را دراختیار رقبایش بگذارد و از نتیجه ملاقات با وزرای خارجی پنج کشور آسیای مرکزی این موضوع آشکار می‌گردد که واشینگتن مناطقی را که نفوذ روسیه در آنها زیاد است، ترک نخواهد کرد.
در حال حاضر، مسکو و واشینگتن در دو منطقه خاورمیانه و اروپای شرقی رقابتی آشکار برای حفظ حضور خود دارند. هرچند این رقابت مدت‌هاست که در آسیای میانه هم صورت گرفته است، به‌نظر می‌رسد که باید در آینده رقابت آشکارتری را در این منطقه شاهد بود.
امروزه این منطقه که به حیاط‌خلوت روسیه شهرت دارد، به‌عنوان بازار قدرت‌نمایی شاهد حضور رقبایی در اوزان مختلف است. هندی‌ها با اهداف مشترک با آمریکایی‌ها مقابل ژاپنی‌هایی قرار گرفته‌اند که برای کاهش نفود چینی‌ها در منطقه حاضر شده‌اند و همه با هدف تأمین منافع خود، مسائل مربوط به توسعه اقتصادی کشورهای منطقه و جذب سرمایه‌ها، همگرایی منطقه‌ای، مدیریت منابع آب و توسعه توانایی‌ها و ظرفیت‌های حمل‌ونقل و انرژی کشورهای آسیای مرکزی را دنبال می‌کنند.
ژاپن یکی از بازیگرانی که تاکنون نقش کمتری در بازی‌های منطقه آسیای مرکزی پذیرا شده بود و اخیراً با نقش‌پذیری بیشتر برای دسترسی به منابع انرژی این منطقه فعالیت‌های گوناگونی را سازمان داده اینک می‌کوشد ازطریق توسعه روابط با کشورهای آسیای مرکزی جایگاه خود را بهبود بخشد. جاذبه انرژی در این منطقه و فعالیت گسترده چین و روسیه به‌نوبه‌خود برای ژاپن در کنار آمریکا ایفای نقش فعال‌تری را معنی بخشیده است.
علی‌رغم اینکه برنامه جدید مساعدت آمریکا به کشورهای آسیای میانه با هدف بالا بردن سطح رقابتی اقتصاد کشورهای منطقه، جلب سرمایه و اجرای برنامه‌های جدید ازجمله در زمینه آب و آبیاری و نیز برنامه‌های فرهنگی و آموزشی همچنان استمرار دارد، تردیدی نیست که دیدار فشرده کری از پنج کشور حوزه سی‌آی‌اس، دور تازه‌ای از استراتژی نفوذ آمریکا به حیاط‌خلوت روس‌ها در آشفته‌بازار خاورمیانه و منازعات امنیتی و ژئواستراتژیکی مسکو و غرب قلمداد شود؛ لذا این گمانه تقویت می‌شود که آمریکا نگران سرنوشت کشورهای آسیای مرکزی نیست و بیش از هر چیز نگران سطح و عمق نفوذ خود در منطقه است.
وی که به بهانه شرکت در مراسم افتتاح شهرک جدید دانشگاه آمریکایی آسیای مرکزی و ساختمان جدید سفارت آمریکا در بیشکک و مشارکت در چهارمین نشست گفتگوی راهبردی ایالات متحده ـ قزاقستان در آستانه به منطقه سفر نمود، دور تازه‌ای از مناسبات واشینگتن را با کشورهای این منطقه موسوم به «سی پنچ به‌علاوه یک» رقم زد.
در ترکمنستان، کری ضمن استقبال از اصل بی‌طرفی این کشور با تأکید بر همکاری‌های امنیتی به‌عنوان بخش مهمی از روابط میان آمریکا و ترکمنستان یاد کرد. در سال‌های اخیر روابط و همکاری‌های میان دو کشور در عرصه‌های مختلف رو به رشد بوده و این درحالی است که در سال 2009 طرفین تصمیم گرفته‌اند شکل جدیدی از رایزنی‌های سیاسی دوجانبه را به‌صورت مستمر برگزار کنند. ازنظر مقامات عالی‌رتبة ترکمنستان، این شیوه مذاکرات در ارتقاء سطح مناسبات میان عشق‌آباد و واشینگتن مؤثر بوده است. بنا به تصریح بردی محمداف، تعاملات سیاسی، اقتصادی، و فرهنگی ـ انسانی، درواقع سه محور اصلی و کلیدی در روابط میان ترکمنستان و آمریکا محسوب می‌شوند و ظرفیت‌های لازم برای افزایش حجم مبادلات بازرگانی میان دو کشور موجود است. وی به این موضوع اشاره می‌کند که تعاملات میان عشق‌آباد و واشینگتن نباید تنها به بخش‌های اقتصادی و تجاری متمرکز شود، بلکه باید همکاری در زمینه فناوری نوین و پیشرفته و همچنین سرمایه‌گذاری در کنار تعاملات فرهنگی، آکادمیک و تربیت نیروهای متخصص ملی بیش از پیش توسعه و گسترش یابد.
گفتنی است که در 12 دسامبر سال 2015، بیستمین سالگرد تصویب بی‌طرفی ترکمنستان ازسوی سازمان ملل جشن گرفته خواهد شد. در این سفر، از رئیس‌جمهور و وزیر خارجه آمریکا دعوت شد که در این مراسم و جشنها در عشق‌آباد شرکت کنند.
وزیر امور خارجه آمریکا درپی ملاقات با وزرای امور خارجه کشورهای منطقه، در دیدار با رحمان در تاجیکستان، بر پایبندی آمریکا به همکاری با تاجیکستان و دیگر کشورها برای تقویت امنیت مرزها تأکید داشت. جان کری در دیدار با رهبران تاجیکستان و ترکمنستان ضمن ابراز تعهد آمریکا درمورد امنیت کشورهای آسیای مرکزی راجع به تهدیدهایی که در مرز این کشورها با افغانستان وجود دارد گفتگو نمود. وی به رئیس‌جمهور تاجیکستان درمورد وضعیت افغانستان اظهار داشت «ما هر دو درخصوص وضعیت امنیتی افغانستان، امنیت مرزها و مسائل مربوط به مبارزه با تروریسم و مواد مخدر عمیقاً نگران هستیم».
در این سفر دوره‌ای، کری تمایل وافر خود را برای آغاز گفتگوهای نزدیک‌تر با ازبکستان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین کشورهای آسیای مرکزی و آغاز همکاری‌های چندجانبه با آن به‌ویژه برای مبارزه با گروه تروریستی داعش مستقر در مناطق مرزی ازبکستان با افغانستان ابراز داشت.
این روزها با تشدید فعالیت‌های تروریستی در مناطق همجوار و ورود بازیگری چون داعش در صحنه و همزمان با کاهش حضور نظامی ایالات متحده آمریکا در افغانستان و به‌ویژه حوادث امنیتی اخیر در شمال افغانستان و عملیات اخیر طالبان، نگرانی‌های همسایه‌های شمالی این کشور رو به افزایش است.
قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان از اعضای سازمان پیمان امنیت جمعی هستند و درصورت بروز خطرهای تروریستی، به کمک‌های نظامی روسیه امید بسته‌اند؛ اما ازبکستان و ترکمنستان که در این سازمان عضویت ندارند، برای توسعه همکاری‌ها با آمریکا تلاش می‌کنند. آمریکا هم در سال جاری مقادیر قابل توجهی از ادوات جنگی را به ازبکستان اهدا کرد. ترکمنستان نیز برای دریافت کمک‌های نظامی و فنی با هدف «تحکیم مرزها و رفع تهدیدها» به آمریکا رجوع کرده است.
کارشناسان بر این نظرند که این سفر به‌منظور واکنش به رخدادهای ماه‌های اخیر در این منطقه صورت می‌گیرد. کاهش نسبی نقش آمریکا در منطقه و رفتارهای سیاسی روسیه و چین این گمانه را تقویت می‌کند. آسیای مرکزی در سیاست خارجی آمریکا همیشه حوزه رقابتی با روسیه بوده، اگرچه در برخی مواقع این حضور درخصوص با افغانستان رنگ دیگری گرفته است. این روزها با تشدید رقابت‌های روسیه ـ آمریکا در موضوعاتی چون: اوکراین، سوریه، و ورود رقبایی دیگر ازجمله: چین، ژاپن، و هند در این منطقه، این دو کشور به برنامه‌ریزی‌های بلندمدت مشغول هستند. تردد فراوان مقامات عالی‌رتبة کشورهای بزرگ منطقه و فعالیت‌های سیاسی، اقتصادی و امنیتی‌شان در کشورهای آسیای میانه طی یک سال گذشته باعث شد که آمریکا نیز با فرستادن بالاترین مقام سیاسی خود به این منطقه از این قافله عقب نماند.
اگرچه آمریکا هدف از این سفر را تحکیم روابط با منطقه اعلام کرده و وزیر خارجه‌اش بیان داشته است که «ما به‌دنبال گسترش و تعمیق روابط دوجانبه با این منطقه هستیم» و چنین تصریح نموده که «دوستی با یک کشور نباید منجربه تضعیف دوستی با کشوری دیگر شود»، تحلیل محتوای حضور فعال قدرت‌های بزرگ منطقه نظیر: چین، روسیه و ژاپن گویای فرضیه حضور آمریکا برای مقابله با این قدرت‌ها در عرصه‌های مختلف است و انجام این سفر در چنین سطح بلندی مؤید این نکته است که اهمیت و جایگاه آسیای مرکزی برای واشینگتن در منطقه مهم است و نمی‌خواهد این منطقه راهبردی را دراختیار رقبایش بگذارد و از نتیجه ملاقات با وزرای خارجی پنج کشور آسیای مرکزی این موضوع آشکار می‌گردد که واشینگتن مناطقی را که نفوذ روسیه در آنها زیاد است، ترک نخواهد کرد.
در حال حاضر، مسکو و واشینگتن در دو منطقه خاورمیانه و اروپای شرقی رقابتی آشکار برای حفظ حضور خود دارند. هرچند این رقابت مدت‌هاست که در آسیای میانه هم صورت گرفته است، به‌نظر می‌رسد که باید در آینده رقابت آشکارتری را در این منطقه شاهد بود.
امروزه این منطقه که به حیاط‌خلوت روسیه شهرت دارد، به‌عنوان بازار قدرت‌نمایی شاهد حضور رقبایی در اوزان مختلف است. هندی‌ها با اهداف مشترک با آمریکایی‌ها مقابل ژاپنی‌هایی قرار گرفته‌اند که برای کاهش نفود چینی‌ها در منطقه حاضر شده‌اند و همه با هدف تأمین منافع خود، مسائل مربوط به توسعه اقتصادی کشورهای منطقه و جذب سرمایه‌ها، همگرایی منطقه‌ای، مدیریت منابع آب و توسعه توانایی‌ها و ظرفیت‌های حمل‌ونقل و انرژی کشورهای آسیای مرکزی را دنبال می‌کنند.
ژاپن یکی از بازیگرانی که تاکنون نقش کمتری در بازی‌های منطقه آسیای مرکزی پذیرا شده بود و اخیراً با نقش‌پذیری بیشتر برای دسترسی به منابع انرژی این منطقه فعالیت‌های گوناگونی را سازمان داده اینک می‌کوشد ازطریق توسعه روابط با کشورهای آسیای مرکزی جایگاه خود را بهبود بخشد. جاذبه انرژی در این منطقه و فعالیت گسترده چین و روسیه به‌نوبه‌خود برای ژاپن در کنار آمریکا ایفای نقش فعال‌تری را معنی بخشیده است.
علی‌رغم اینکه برنامه جدید مساعدت آمریکا به کشورهای آسیای میانه با هدف بالا بردن سطح رقابتی اقتصاد کشورهای منطقه، جلب سرمایه و اجرای برنامه‌های جدید ازجمله در زمینه آب و آبیاری و نیز برنامه‌های فرهنگی و آموزشی همچنان استمرار دارد، تردیدی نیست که دیدار فشرده کری از پنج کشور حوزه سی‌آی‌اس، دور تازه‌ای از استراتژی نفوذ آمریکا به حیاط‌خلوت روس‌ها در آشفته‌بازار خاورمیانه و منازعات امنیتی و ژئواستراتژیکی مسکو و غرب قلمداد شود؛ لذا این گمانه تقویت می‌شود که آمریکا نگران سرنوشت کشورهای آسیای مرکزی نیست و بیش از هر چیز نگران سطح و عمق نفوذ خود در منطقه است.
نظر شما