اتحاد‌سازی ایران و عربستان در کشاکش منطقه‌ای
اتحاد‌سازی ایران و عربستان در کشاکش منطقه‌ای
دوشنبه 28 بهمن 1392
برنارد لوئیس، کارشناس ارشد سابق سیا و تحلیلگر با سابقه مسائل منطقه‌ای خاورمیانه، توافق هسته‌ای موقت ایران و کشورهای 1+5 را به‌مثابه زمین لرزه‌ای می‌داند که خاورمیانه را به لرزه درآورده و موازنه قدرت منطقه‌ای را به‌نفع ایران تغییر داده است. این تغییر موازنه، بقدری ملموس و محسوس بوده که دیگر بازیگران را به تکاپوی بازگرداندن موازنه قدرت انداخته است. عربستان سعودی در این راه بیش از دیگران احساس تضعیف می‌کند و در‌همین‌راستا تلاش گسترده‌ای را برای تغییر موازنه قدرت منطقه‌ای انجام داده است.
از دیدگاه صاحبنظران روابط بین‌الملل برای موازنه قدرت، در دو ساحت داخلی و بین‌المللی باید به‌دنبال تقویت قدرت خود بود. تلاش برای موازنه قوا در حوزه بین‌المللی دربرگیرنده دوگونه کنش ایجابی و سلبی می‌باشد. کنش ایجابی به‌معنای آن است که باید دست به اتحاد و ائتلاف منطقه‌ای و بین‌المللی با دیگر بازیگران همسو زد و کنش سلبی هم بدین معناست که متحدان دشمن یا رقیب خود را از دایره دوستان و متحدان آن باید جدا کنند.
عربستان در هر دو حوزه فوق‌الذکر دست به اقدامات گسترده‌ای زده است که در ادامه به بررسی عملکرد آن خواهیم پرداخت. از طرف دیگر، ایران نیز دیپلماسی منطقه‌ای خود را فعال کرده و برای خنثی نمودن اقدامات دیگران و تقویت محور دوستان خود، دست به اقداماتی زده است. مقایسه عملکرد این دو می‌تواند نشان دهد که کدام یک دیپلماسی منطقه‌ای موفق‌تری را دنبال کرده است.
1- توافق هسته‌ای ژنو باعث ایجاد اختلاف و دودستگی در بین اعضای شورای همکاری خلیج فارس شده است. گروهی به رهبری عربستان مخالف ایران هستند که بحرین و کویت در این دسته جای می‌گیرند. اما گروه دیگر دیدگاه مثبتی نسبت‌به ایران دارند و خواهان گسترش روابط و حل‌و‌فصل اختلافات و مسأله هسته‌ای ایران هستند. عمان، امارات و قطر در این دسته جای می‌گیرند. گروه دوم به رهبری عمان، در نشست اخیر شورا با تلاش عربستان برای گسترش همکاری‌های نظامی در منطقه سرسختانه مقاومت نموده و نشان دادند که درپی اتخاذ سیاست خارجی مستقلی هستند.
2- تلاش دیگر عربستان در راستای ائتلاف‌زدایی، دور کردن لبنان از مدار متحدان ایران بوده است. در‌این‌خصوص، عربستان کمک نظامی بی‌سابقه 3 میلیارد دلاری را به این کشور ارائه داده است. به‌اعتقاد کارشناسان، اصلی‌ترین هدف عربستان از این اقدام، تضعیف ایران است. اما سفر بعدی وزیر خارجه ایران به لبنان و دیدار وی با مقامات این کشور، سیگنالی برای عربستان بود که ایران همچنان جای پای محکمی در لبنان دارد. از طرف دیگر، عربستان با دولت لبنان سعی در همکاری و اتحاد دارد که معمولاً دولت‌ها در لبنان ثبات چندانی ندارند و هر چند ماه یک بار جای خود را به دولت دیگر می‌دهند. اما ایران، با مردم لبنان و حزب الله ارتباطات بسیار نزدیکی دارد و مانایی این اتحاد بسیار موثرتر خواهد بود.
3- ریاض در تلاش دیگر برای تضعیف متحدان ایران، سعی دارد نظام سیاسی سوریه را با همراهی دیگر کشورها و گروه‌های نظامی ساقط نماید. عربستان در این راه حتی به گروه‌های تروریستی نیز کمک‌های بسیاری نموده است. اما اتفاقی که افتاده این است که حتی مخالفان دولت اسد و دیگر کشورهای حاضر در کنفرانس ژنو 2 نیز بر‌منافع بازیگرانی چون ایران اذعان دارند و معتقدند که باید این منافع مدنظر قرار گیرد. از طرف دیگر، به‌جای ارتباط با تروریست‌ها و گروه‌های بنیادگرا، ایران با مردم سوریه و برخی گروه‌های مخالف سوری نیز ارتباطاتی ایجاد کرده است که می‌تواند در آینده و حتی در صورت سقوط اسد، منافع ایران را تأمین نماید.
4- ایران نیز دیپلماسی منطقه‌ای فعالی را به نمایش گذاشته و توانسته است با بازیگران تأثیرگذار منطقه‌ای چون ترکیه، روسیه، عمان، امارات و دیگر کشورهای منطقه روابط خود را بیش از پیش تقویت کند که سفر نخست وزیر ترکیه و سفر آتی رئیس جمهور روسیه به تهران حاکی از این روند است.
5- با توافق هسته‌ای موقت ژنو، روابط ایران و آمریکا از حالت خصمانه و تنش‌آلود گذشته قدری فاصله گرفته و جای آن را گفتگو و مذاکره پر کرده است. در این فضا، کشورهای غربی و اروپایی خواهان گسترش روابط با تهران هستند که سفر هیأت‌های پارلمانی اروپایی، سفر مقامات بلندپایه کشورهای غربی، دیدارهای اخیر رئیس جمهور و وزیر خارجه ایران در داووس سوئیس و ... حاکی از تقویت تعامل ایران با جامعه بین‌المللی است. اما عربستان از توافق هسته‌ای به‌شدت خشمگین است و تصور می‌کند آمریکا پشت عربستان را خالی کرده و به‌همین‌دلیل روابط این دو با تیرگی‌هایی مواجه شده است.
استفن والت، از اساتید مطرح روابط بین‌الملل و نظریه‌پرداز حوزه اتحاد و ائتلاف‌سازی بر‌این‌اعتقاد است که یک متحد خوب باید دارای چند ویژگی مهم باشد: 1) قدرت؛ 2) موقعیت؛ 3) ثبات سیاسی؛ 4) محبوبیت؛ 5) انعطاف‌پذیری و 6) قدرت تأثیرگذاری.
برای مقایسه عملکرد ایران و عربستان از منظر این مولفه‌ها، به یارگیری آنها نگاهی می‌اندازیم:
عربستان توانسته است اسرائیلحداقل از لحاظ ظاهری، پاکستان، گروه‌های تروریستی و بنیادگرا، بحرین، کویت و ... را در محور خود وارد کند. از طرف دیگر، عمان، امارات و قطر از ریاض فاصله گرفته و به ایران نزدیک‌تر شده‌اند،پاکستان روابطی گرم با ایران دارد، حزب‌الله با ریاض خصومت بیشتری پیدا کرده، ترکیه هم علاقمند به گسترش روابط با ایران شده، سیاست‌هایش در سوریه هم تعدیل شده و با ایران قرابت‌هایی پیدا کرده است، روسیه و چین تلاش دارند روابط سیاسی و اقتصادی خود را با ایران گسترش دهند و کشورهای اروپایی نیز درصدد بهبود روابط با تهران هستند.
با در‌نظر گرفتن مولفه‌های مطرح شده توسط استفن والت، به‌نظر می‌رسد که در دیپلماسی منطقه‌ای، ایران توانسته بهتر از عربستان عمل کرده و اجماع منطقه‌ای علیه خود را از بین برده، دوستان ریاض را از محور آن جدا کرده، روابط بهتری با دیگر همسایگان برقرار نموده و تصویر بین‌المللی مناسبی از خود به نمایش بگذارد. با ادامه این روند، اگر ایران بتواند به توافق هسته‌ای جامعی با کشورهای 1+5 دست پیدا کند، این فرایند مثبت افزایش فزاینده‌ای خواهد یافت.
نظر شما