یونسکو: گام نخست فلسطین برای عبور از انزوای ژئوپلیتیکی
یونسکو: گام نخست فلسطین برای عبور از انزوای ژئوپلیتیکی
یکشنبه 22 آبان 1390
اصولاً انزوای ژئوپلیتیکی به کاهش مناسبات سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، ارتباطی، فرهنگی، و... یک واحد سیاسی ـ فضایی (اعم از کشور مستقل یا خودمختاری‌ها) با محیط پیرامونی اشاره دارد. تفاوت انزوای ژئوپلیتیکی با انزوای جغرافیایی در این است که برخلاف انزوای جفرافیایی که محصول طبیعی موقعیت جغرافیایی است، انزوای ژئوپلیتیکی محصول موقعیت ژئوپلیتیکی است که علاوه بر ارزش‌های جغرافیایی، موقعیت کشورها در بستر ساختار سیاست جهانی و تقسیم‌بندی‌های سیاسی جهان را به نمایش می‌گذارد. در موقعیت انزوای جغرافیایی شاید مناسبات کاملاً دوستانه بین کشورها برقرار باشد، اما در موقعیت انزوای ژئوپلیتیکی کشورها تحت فشارهای محیط پیرامونی یا بین‌المللی به لحاظ برقراری مناسبات مستقیم با جهان خارج رنج می‌برند. بر همین اساس، انزوای ژئوپلیتیکی موجودیت سیستم سیاسی، ثبات سیاسی، آرامش اجتماعی، امنیت ملی و بالاخره بقای هر کشوری را تهدید می‌کند و در مقابل برقراری تعاملات گسترده با سایر کشورها یا سازمان‌های فراکشوری، علاوه بر تقویت منزلت هر کشوری در سیستم جهانی و منطقه‌ای، ضامن امنیت و بقای ملی، ثبات و انسجام سیاسی آن کشور است.
حال با توجه به همین مقدمه، در این گزارش سعی می‌شود اهمیت و نقش عضویت فلسطینی‌ها در سازمان فرهنگی ـ بین‌المللی یونسکو برای عبور از انزوای ژئوپلیتیکی مورد تحلیل قرار بگیرد. به لحاظ ژئوپلیتیکی، عضویت فلسطین در یونسکو، یکی از فراگیرترین نهادهای وابسته به سازمان ملل را که با موافقت اعضای این نهاد بین‌المللی ازجمله فرانسه و قدرت‌های نوظهور فرامنطقه‌ای (چین، روسیه، برزیل، چین، و هند) تحقق یافت، از چند بعد مهم می‌توان مورد ارزیابی قرار داد.
یکی از تأثیرات اصلی این اتفاق مهم بین‌المللی را باید در مباحث جغرافیایی ـ سیاسی دولت‌سازی جستجو کرد. به لحاظ بعد روانشناسی عضویت و حضور هر واحد سیاسی ـ فضایی اعم از دولت مستقل یا خودمختاری در تشکیلاتی بین‌المللی، موجب شکل‌گیری و تقویت هویت ملی و موجودیت سیاسی آن می‌شود. این موضوع را می‌توان با یک مثال ساده بیان کرد. وقتی فردی از یک فضای محلی با یک فرهنگ محلی وارد یک فضای بزرگ‌تر با فرهنگ‌های متفاوت می‌شود، معمولاً حضور وی در چنین مکانی با حس خودباوری و غرور هویتی همراه است. هرچند وی در محیط محلی نیز از همان ویژگی‌ها برخوردار است، اما این ویژگی‌ها در آن محیط محلی ملموس نیستند. بر همین اساس، با اینکه یونسکو ماهیت و شخصیت سیاسی ندارد، اما چون طبیعت عضویت فلسطین در چهارچوبی کاملاً سیاسی (به دلیل مخالفت‌های آمریکا و...) به انجام رسیده است، ضمن اینکه می‌توان این اتفاق را برای فلسطینی‌ها یک موفقیت بزرگ سیاسی در نظر گرفت، این اتفاق می‌تواند در تقویت انسجام سیاسی گروه‌های فلسطینی، خودباوری آنها، رشد هویت ملی فلسطینی، تثبیت باور موجودیت مستقل برای فلسطین و در کل پرورش و سازماندهی علت وجودی فلسطین تأثیرگذار باشد.
همچنین، یکی از مهم‌ترین شاخص‌ها و ملاک‌های شکل‌گیری یک دولت مستقل در سیستم بین‌المللی، عضویت آن در مجامع و محافل بین‌المللی است. این موضوع برای دولت مستقل جدید، مشروعیت بین‌المللی به همراه می‌آورد. مشروعیت بین‌المللی مهم‌ترین شاخص منزلت ژئوپلیتیکی هر کشوری در سیستم بین‌المللی است. در همین راستا، می‌توان پذیرفته شدن فلسطین به‌عنوان یک نهاد سیاسی ـ فضایی مستقل در یونسکو را شروع موفقی برای به رسمیت شناخته شدن و ذی‌حق بودن فلسطین در عرصه نظام بین‌الملل تلقی کرد. هرچند یونسکو نهادی سیاسی نیست، با این حال فلسطینی‌ها می‌توانند در قالب فعالیت‌های فرهنگی ـ آموزشی و تبلیغاتی و نیز حضور در محافل و مجامع بین‌المللی در چهارچوب سازمانی یونسکو، خواسته‌ها، نیازمندی‌ها، نگرش‌ها و آرزو‌ها و آمال ملی و هویتی خود را از طریق این نوع تریبون‌های بین‌المللی به گوش جهانیان برسانند. یونسکو نخستین دروازه‌های بین‌المللی را به‌سوی فلسطینی‌ها خواهد گشود. به عبارتی، یونسکو انزوای ژئوپلیتیکی فلسطین را در هم خواهد شکست.
از طرف دیگر، هرچند عضویت فلسطین در یونسکو هیچ ارتباطی با عضویت در سازمان ملل ندارد، با این حال و در شرایطی که قبل از عضویت فلسطین در یونسکو آمریکا اعلام کرده بود اگر یونسکو با این درخواست فلسطین موافقت کند کمک‌های مالی خود را به این نهاد بین‌المللی قطع خواهد کرد (آمریکا بزرگ‌ترین تأمین‌کننده منابع مالی یونسکو است. بنا بر قانونی در آمریکا، این کشور اجازه ندارد به هیچ نهاد سازمان ملل متحد که عضویت فلسطینیان را بپذیرد، کمک مالی کند.)، پذیرش فلسطین در یونسکو در مقام دولتی مستقل در این سازمان، یک شکست بزرگ سیاسی و دیپلماتیک برای آمریکا و اسرائیل محسوب می‌شود. این در حالی است که اقدامات مشابه در احقاق حقوق فلسطینیان در گذشته قابل اجرا نبود. اما اکنون به دلیل شرایط سیاسی موجود در جهان، اتفاقاتی رخ داده که خارج از اراده و خواست قدرت‌های بزرگ است.
بر همین اساس، با اینکه بیشتر کارشناسان مسائل سیاسی دستاوردهای احتمالی این موفقیت دیپلماتیک برای فلسطین را محدود می‌دانند و در این زمینه بیشتر بر ماهیت غیرسیاسی یونسکو استناد می‌کنند، ارزیابی و تحلیل سخنان و واکنش‌های مختلف جهانی به‌ویژه واکنش کاملاً منفی و تند آمریکا و اسرائیل (برای مثال، نتانیاهو چنین واکنش نشان می‌دهد: «اسرائیل هرگز در قبال این گام یونسکو سکوت نخواهد کرد.» لیبرمن نیز می‌گوید: «اسرائیل باید به تلاش‌های فلسطین در جامعه جهانی پاسخ دهد و فلسطینی‌ها باید بهای سیاستشان را بپردازند.») از شروع دوره‌ای جدید در حیات سیاسی ـ بین‌المللی فلسطین حکایت دارد. شاید قبول این موضوع کمی بعید به نظر برسد، اما اگر تشکیلات خودگردان فلسطینی سازماندهی عمیقی روی این موضوع داشته باشد، یقیناً این عضویت می‌تواند چالش‌های مهمی را برای اسرائیل چه در بعد داخلی و چه در بعد بین‌المللی به همراه داشته باشد. به‌عنوان نمونه: از آنجا که به رسمیت شناختن میراث فرهنگی جهان در اختیار یونسکو است، اکنون فلسطینی‌ها با عضویت در این سازمان می‌توانند شهرهای مهم و تاریخی خود را به‌عنوان میراث ملی و هویتی ملت فلسطین به ثبت برسانند؛ موضوعی که می‌تواند چالش حقوقی مهمی را در برابر اقدامات اشغالگرانه اسرائیل ـ همچون ساخت شهرک‌های صهیونیستی در سرزمین‌های فلسطینی و تخریب اماکن مذهبی ـ ایجاد کند.
در مجموع، انتظار می‌رود فلسطینی‌ها بتوانند از این موقعیت استثنایی به‌عنوان یک مفر ژئوپلیتیکی با تقویت خودباوری، هویت و موجودیت ملی ـ بین‌المللی جهت خروج از محاصره ژئوپلیتیکی اسرائیلی‌ها استفاده نمایند و در این روند دولت‌های اسلامی به‌ویژه سازمان همکاری‌های اسلامی باید تلاش کند تا از مواضع و حضور بین‌المللی فلسطین حمایت نماید.
نظر شما