منافع ملی هند ـ انتظارات آمریکا
منافع ملی هند ـ انتظارات آمریکا
یکشنبه 24 اردیبهشت 1391
خانم هیلاری کلینتون وزیر امور خارجه آمریکا در دهلی نو به‌صراحت و تأکید از دولت هند خواسته است از خرید نفت از جمهوری اسلامی ایران خودداری کند. وی در توجیه درخواست خود به موضوع در دسترس بودن نفت کافی در بازار اشاره کرده و مدعی شده است که هندوستان می‌تواند نیازهای نفتی خود را خارج از ایران تأمین کند. حتی اگر بپذیریم که نفت به اندازه کافی در بازار وجود دارد؛ نظری که از طرف خیلی از کارشناسان امور نفت با تردید روبه‌روست. با این حال، وزیر امور خارجه آمریکا به دو واقعیت مهم در ارتباط با هندوستان توجه کافی نکرده است.
1. وجود سنت استقلال‌طلبی در هندوستان؛
2. گسترش روزافزون نیازهای هند به انرژی.
این واقعیت که هندوستان، به لحاظ سنتی از استقلال عمل ملی‌اش در مقابل منافع کوتاه‌مدت زودگذر حفاظت می‌کند احتمالاً برای خانم کلینتون قابل درک نیست. ذهنیت خانم کلینتون حول محور منافع تمرکز نسبی دارد و در ظاهر هندوستان در ارتباط با آمریکا منافع بیشتری از تعامل با ایران دارد. گذشته از این آمریکا از حربه تحریم که به زودی اجرایی و عملیاتی می‌شود می‌تواند برای اعمال فشار بر دولت حزب کنگره هند استفاده کند. ولی آنچه برای وزیر امور خارجه آمریکا قابل فهم نیست این واقعیت است که هندوستان وارث یک تمدن و فرهنگ دیرینه تاریخی است که ملت هند به آن پایبند است و انتظار دارد که دولت‌های حاکم هم به این ارزش‌ها وفادار باقی بمانند. در عین حال، دولت حزب کنگره هندوستان ناچار است اعتبار بین‌المللی هند را در سطح مطلوبی نگاه دارد و این فرصت را در اختیار مخالفان سیاسی‌اش نگذارد که به لحاظ تبلیغاتی رفتارهای سیاسی دولت را مغایر با اعتبار منطقه‌ای و بین‌المللی هندوستان اعلام و از آن بهره‌برداری سیاسی نمایند. محاسبه سود و زیان در معادله قدرت حزبی و انتخابات برای دولت هندوستان هم مطرح است.
مسئله دوم که خانم کلینتون به آن بهای لازم را نداده است، رشد اقتصادی سال‌های اخیر هندوستان در سایه اصلاحاتی است که مان‌موهان سینگ، نخست‌وزیر هند مورد توجه قرار داده است. همزمان با رشد سریع اقتصادی هندوستان نیاز به دریافت انرژی مطمئن و با قیمت‌های مناسب در حال افزایش مداوم است. هندوستان نمی‌خواهد که در دریافت انرژی‌اش که یک امر کاملاً اقتصادی است و در مناسبات دوجانبه اقتصادی و تجاری قابل حصول است، عامل سیاسی را وارد کند و دریافت انرژی را با نوسانات سیاسی مربوط سازد. مجموعه این‌گونه واقعیت‌ها این انتظار را به‌وجود می‌آورد که هندوستان تسلیم نظریات مقامات آمریکایی نشود و بتواند بین مناسبات سیاسی‌اش با آمریکا و منافع ملی‌اش در قبال سایر مسائل نوعی توازن معقول به‌وجود بیاورد. بی‌میلی هندوستان به پذیرش اظهارات خانم کلینتون در قالب نوعی احترام که از متن فرهنگ و سنت‌های هندی خارج نیست، بیان شده است تا از یک طرف احترام میهمان خود را حفظ کند و از طرف دیگر نظریاتش را مردود و قابل اجرا نداند و در همان حال کاملاً محترمانه منافع ملی هند را بر انتظارات آمریکا ترجیح دهد. به‌نظر می‌رسد که دولتمردان هندی از این مهارت سیاسی برخوردارند که هم اهداف ملی خود را پیگیری نمایند و هم از خود شتابزدگی نشان ندهند که باعث رنجش طرف مقابل شوند.
بنابراین، قابل انتظار است که هندوستان در محاسبات دقیق‌تری همچنان به خرید نفت از ایران به‌رغم درخواست‌های مکرر مقامات آمریکایی ادامه بدهند و قادر باشند مناسبات سیاسی با آمریکا را همزمان با حفظ مناسبات سیاسی و اقتصادی با ایران مدنظر قرار دهند؛ کاری که تا کنون کرده و گمان می‌رود در آینده هم از همین سیاست ملی پیروی نماید. تفکیک بین مسائل سیاسی یا مسائل تجاری و اقتصادی با منافع هند سازگاری بیشتری دارد و از آنجا که منافع ملی در هندوستان همچنان از اولویت برخوردار است، انتظار می‌رود که مناسبات تجاری و اقتصادی هندوستان و ایران که مناسباتی استراتژیک و پایدار است تحت تأثیر مسائل سیاسی سیال و زودگذر قرار نگیرد.
البته در این ارتباط در ایران الزامات هندوستان قابل درک است. ایران فشاری را که شرکت‌های هندی تحمل می‌کنند به‌درستی می‌داند و انتظاراتش را بر واقعیت‌ها استوار کرده است. بنابراین، روی بازار انرژی هندوستان حساب ویژه‌ای باز نکرده و از قبل همه چیز را مورد ارزیابی واقع‌بینانه قرار داده و خود را برای گزینه‌های متفاوت‌تری آماده کرده است. در عین حال، بازار تشنه انرژی، بسیار گسترده است و یک یا حتی چند کشور مصرف‌کننده نفت اگر به هر دلیلی خود را کنار بکشند، مشتریان دیگری جایگزین می‌شوند. هندوستان این واقعیت را هم به‌درستی می‌داند و گمان نمی‌رود دچار اشتباه محاسبه شود. تغییر منابع دریافت انرژی به همان سادگی‌ها که در ظاهر امر به‌نظر می‌رسد نیست. به‌ویژه آنکه ایران و هندوستان سال‌های زیادی است که در نوعی همکاری مؤثرتر و فراتر از خریدار و عرضه‌کننده انرژی قرار گرفته‌اند و پالایشگاه‌های هندوستان به گونه‌ای سازماندهی شده‌اند که برای نفت ایران سازگاری بیشتری دارند و در برخی از موارد سرمایه‌گذاری مشترک وجود دارد که تعهدات متقابل و الزامات خاص خود را به لحاظ حقوقی دارند.
در هر حال، اینکه آمریکا در صدد محاصره ایران و تلاش برای قطع جریان نفت ایران به بازارهای مصرف است جای بحث ندارد، اما اینکه بتواند چنین تجربه گسترده‌ای را علیه ایران عملی سازد چندان روشن نیست. در ارتباط با هندوستان و چین که مناسبات تجاری گسترده‌ای با ایران دارند، تردیدها در اینباره که آمریکا بتواند این دو کشور را که از قضا دو مشتری اصلی خریدار نفت ایران هستند با خود همراه سازد، تردیدهای جدی وجود دارد. بین توسعه اقتصادی و رشد صنعتی هندوستان و چین و دریافت منظم و اقتصادی نفت از حوزه نفتی خلیج فارس رابطه‌ای تنگاتنگ وجود دارد. روشن است که اگر چین و هندوستان بین حفظ رشد اقتصادی خود با عنایت به دریافت انرژی از ایران و پیوستن به آمریکا در تحریم‌ها علیه ایران و توقف رشد اقتصادی و صنعتی‌شان مجبور به انتخاب شوند، حفظ تجارت نفتی با ایران و ادامه توسعه اقتصادی را در مقابل تسلیم شدن در مقابل نظریات آمریکا و توقف رشد اقتصادی ـ صنعتی انتخاب خواهند کرد.
نظر شما