رابطه سینوسی آنکارا و تهران: انتخاب ترکیه برای میانجیگری ایران، غرب و برگزاری اجلاس 1+5 در استانبول
رابطه سینوسی آنکارا و تهران: انتخاب ترکیه برای میانجیگری ایران، غرب و برگزاری اجلاس 1+5 در استانبول
دوشنبه 3 بهمن 1390
در ادامه رابطه سینوسی ایران و ترکیه که به شکل شگفت‌انگیزی هیچ‌وقت تعادل در روابط این دو کشور به‌طور مداوم مشاهده نشده است، احمد داوود اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه، برای کاهش تنش در روابط تهران ـ آنکارا وارد ایران شد تا به مذاکره با مقامات ایرانی بپردازد. از سوی دیگر، داوود اوغلو حامل پیام کاترین اشتون نیز بود که از آنکارا درخواست کرده است در مذاکرات هسته‌ای ایران و گروه 1+5 مشارکت داشته باشند.
ترکیه کشوری است که در سال‌های اخیر تلاش نموده میدان‌دار اکثر مناقشات منطقه‌ای و بین‌المللی باشد تا برای خود موقعیتی برتر و جایگاهی جهانی کسب کند. برای این کشور اهمیتی ندارد این مناقشات و بحران‌ها در چه شرایطی به وقوع می‌پیوندد؛ بر همین اساس، احمد داوود اوغلو در روز چهارشنبه چهارم ژانویه 2012 به تهران سفر کرد تا به گفته آنکارا نقشی تازه در کاهش تنش میان ایران و آمریکا بازی کند و با درخواست کاترین اشتون، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، در مذاکرات هسته‌ای ایران با گروه 1+5 مشارکت داشته باشد. بروز تنش تازه در مناسبات تهران و غرب پس از آخرین گزارش مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و طرح ادعای وجود ابعاد احتمالی نظامی در این برنامه و اعمال دور جدیدی از تحریم‌های یک‌جانبه و همچنین درگیری لفظی بر سر بستن تنگه هرمز، فرصت دوباره به دستگاه دیپلماسی ترکیه داده است تا بار دیگر ظرفیت‌ها و قابلیت‌های خود را نشان دهد. این در حالی است که تاریخ ترکیه نوین نشانگر این است که مناقشات بین‌الملل محرک و عامل شتاب‌دهنده به فرایندها و ترجیحات سیاست خارجی آنکارا می‌باشد. پیش از این نیز در ژانویه سال گذشته با بروز تنش در مناسبات تهران و غرب بر سر موضوع هسته‌ای، ترک‌ها یک بار به‌همراه برزیل پرچم میانجیگری را به‌دست گرفته بودند که اتفاقاً دیپلماسی آنها در قبال ایران کارآمد بوده و دستِ‌کم برای چند ماهی آتش بحران ایران با غرب و مقوله هسته‌ای را فرونشاند. در حال حاضر آنکارا یک بار دیگر برای میانجیگری بین تهران و غرب پیشقدم شده است تا اختلافات خود با تهران را به حداقل برساند، اما این درست زمانی است که اختلافات دو کشور بر پایه دو موضوع تحولات در سوریه و استقرار رادار سپر دفاع موشکی ناتو، بر روابط دو کشور سایه افکنده است. با این حال، ترکیه به‌منظور کاهش تنش در روابط خود با تهران، یک بار دیگر نقش میانجی را ایفا خواهد کرد.
استراتژی آنکارا تبیین‌کننده دلایل تاریخی و جغرافیایی هویت‌های چندگانه منطقه‌ای است و در نتیجه نمی‌تواند با پشت کردن به سنت‌ها و هویت‌های خود در سیاست خارجی موفق باشد. در نتیجه، نخبگان جدید صحنه سیاست خارجی ترکیه با حفظ اصول سنتی، اما مدرن شدن توسط فشارهای اتحادیه اروپا و رویکرد غرب‌گرایی، نگرش جدیدی را نسبت به مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی در پیش گرفته‌اند. آنها با استفاده از انگاره‌های رئالیستی دست به متوازن کردن دیپلماسی خود زده‌اند. ترکیه برای گام نخست سیاست جدید خود یعنی «به صفر رساندن مشکلات با همسایگان» را در دستور کار قرار داد و همین استراتژی نیز موجب بروز تحرک و پویایی تازه‌ای در روابط خارجی این کشور طی سال‌های اخیر شده است. بر همین اساس، وزیر امور خارجه ترکیه در 4 ژانویه به ایران آمد تا اختلافات خود با ایران در هر دو موضوع سوریه و رادار ناتو را به حداقل برساند. از سویی، علاوه بر تئوری به صفر رساندن مشکلات با همسایگان، تئوری دیگری از طرف مقامات حزب حاکم عدالت و توسعه در ترکیه مطرح می‌شود که در فلسفه کمالیستی و سنت قدیمی ترکیه نهفته است: «ایجاد کمربند امنیتی در محیط پیرامون ترکیه«. این تئوری‌ها و ترکیب ترجیحات و ملزومات در استراتژی آنکارا ریشه در همان فلسفه هزینه و فایده ترکیه و سیاست‌های چندگانه آنها دارد. از سویی، اردوغان دمشق را مورد شدیدترین انتقادات خود قرار می‌دهد و از سوی دیگر، نمایندگان حزب سعادت را صرفاً به‌دلیل گرایشات مذهبی نخبگان این حزب، به‌عنوان نماینده ترکیه در قالب کمیته حقیقت‌یاب به دمشق اعزام می‌کند تا فضای ترکیه و سوریه تلطیف گردد. در واقع، منفعت‌طلبی آنکارا باعث می‌شود استراتژیست‌های عدالت و توسعه از کارت گرایش‌های مذهبی نخبگان فکری حزب سعادت استفاده کنند.
منفعت دیگری نیز در روابط آنکارا و تهران وجود دارد و آن مطرح شدن نام ترکیه به‌عنوان میانجی در میانه اختلافات و تنش‌ها در مناسبات ایران و غرب است. در همین حال، داوود اوغلو قبل از سفر به تهران می‌گوید «کاترین اشتون از ترکیه خواسته است در مذاکرات هسته‌ای ایران و 1+5 مشارکت کند و این موضوع را به صالحی منتقل کرده‌ام. بر همین اساس، ازسرگیری مذاکرات هسته‌ای، سوریه، عراق، و تحولات خاورمیانه از محورهای گفت‌وگوست».
از سوی دیگر ادعا می‌کند «هر دو کشور با درک مواضع و موقعیتشان ممکن است تفاوت دیدگاه‌هایی با یکدیگر داشته باشند؛ بدین سبب، تلاش می‌کنیم این تفاوت دیدگاه‌ها از راه دیپلماتیک و گفت‌وگو حل شوند». همچنین داوود اوغلو با کنار گذاشتن سیاست‌های اعلانی، سیاست‌های اعمالی ترکیه را در خصوص سفر به تهران با شفافیت بیشتری اعلام می‌نماید: «زمان سفرم به تهران با توجه به شرایط موجود بسیار مهم است؛ زیرا در ماه آینده علاوه بر سفر به روسیه بار دیگر به ایران سفر خواهم کرد. همچنین در اواخر این ماه اجلاس شورای همکاری خلیج فارس برگزار می‌شود که اجلاسی استراتژیک است؛ در این باره با عربستان مذاکره‌ای داشته‌ایم، و با ایران نیز درباره احتمال بستن تنگه هرمز مذاکره می‌کنیم». داوود اوغلو همچنین تصریح کرد: «برای کاهش تنش‌ها بین ایران و آمریکا ابتدا با ایران دیدار کرده و سپس با مقامات آمریکایی گفت‌وگو می‌کنیم که همه این دیدارها مکمل یکدیگرند».
با این حال، بدیهی است که داوود اوغلو با مشاوره گرفتن از مقامات کاخ سفید به تهران سفر کرد. مقامات وزارت خارجه آمریکا نیز اعلام کردند واشنگتن در مورد نتایج سفر وزیر امور خارجه ترکیه به تهران و انتقال پیام اشتون با آنکارا هماهنگ است. بنابراین، با تأکید بر ابعاد و رویکردهای سفر داوود اوغلو به تهران می‌توان به برداشت‌های زیر رسید:
ـ ترکیه در سیاست خارجی خود، رویکرد متوازن و متضمن منافع ملی آنکارا را با استفاده از انگاره‌های رئالیستی در پیش گرفته است و می‌کوشد با همه منابع تأثیرگذار جهانی تعامل سازنده داشته باشد.
ـ ترکیه با تبدیل بحران‌ها در مناطق پیرامون خود به فرصت و ظرفیت‌سازی در سیاست خارجی خود به‌منظور برعهده گرفتن نقش‌های کلیدی در عرصه نظام بین‌الملل، به دنبال تبدیل شدن به بازیگر فعال جهانی می‌باشد. در واقع، با رویکرد هزینه و فایده، آنها از تهدیدات و بحران‌های منطقه‌ای جهت فضاسازی برای گفت‌وگو با غرب استفاده می‌کنند تا وزن سیاست خارجی خود را افزایش دهند.
ـ ترکیه و ایران از نظر تاریخی همسایگان خوبی هستند، اما در کل دوستی آنکارا ـ تهران رابطه سینوسی داشته است.
ـ تاریخ روابط ترکیه و آمریکا نشان داده است که آنها در بحران‌های منطقه خاورمیانه از تاکتیک‌های مشابهی استفاده نمی‌کنند، اما از لحاظ استراتژیکی معمولاً دیدگاه‌های مشابهی دارند.
ـ بدین دلیل که ترکیه سی درصد از منابع نفتی خود را از ایران وارد می‌کند، تهران می‌تواند با استفاده از الگوی تاکیتک کلی، بخشی از استراتژی غرب را با بازی با زمان به‌نفع خود هدایت کند.
نظر شما