تأملی بر حضور همسایگان ایران در مراسم تحلیف منتخب ملت ایران

«سیاست خارجی ادامه سیاست داخلی است». این عبارت مشهور بیانگر نوعی ارتباط معنادار میان تحولات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی درون یک کشور با تعاملات بیرونی آن کشور با جهان خارج است. تجربه دو دهه اخیر جامعه ایران نیز به‌روشنی گویای این واقعیت است که نوع گفتمان حاکم بر فضای سیاسی درون جامعه ایران به‌صورت طبیعی وارد فرایند سیاست خارجی شده و در نحوه تعامل و یا تقابل کشورمان با جامعه بین‌المللی تأثیری انکارناپذیر برجای نهاده است. با انتخاب دکتر روحانی به‌عنوان رئیس‌جمهور جدید ملت ایران نیز انتظار می‌رود با کاربست گفتمان اعتدال و تدبیر و امید ازسوی منتخب جدید، تغییرات قابل توجهی در حوزه سیاست خارجی ایران صورت گیرد. هرچند به‌موجب قانون اساسی ایران، تبیین سیاست‌های کلی نظام به‌ویژه در حوزه سیاست خارجی در حوزه اختیارات رهبری کشور است و تغییر دولت به‌منزله تغییر رویکردهای کلان سیاست خارجی ایران نیست؛ اما درعین‌حال به‌منزله عدم تغییر گفتمان، الگوها، سیاست‌ها و راهبردهای سیاست خارجی دولت جدید نیز نخواهد بود. چنانچه تجربه دو دهه اخیر نشان داده است، روی کار آمدن هر دولتی، گفتمان‌های جدید و متفاوتی را در عرصه داخلی و نیز سیاست خارجی کشور حاکم کرده است. ازاین‌رو، باید انتظارات از تغییر در رویکردهای سیاست خارجی ایران را با توجه به نکات یادشده به‌صورت واقع‌بینانه مورد ارزیابی و توجه قرار داد.
با توجه به طرح گفتمان اعتدال و تدبیر و امید و نیز سوابق و رویکرد میانه‌روی رئیس‌جمهوری جدید، انتظار می‌رود در بسیاری از حوزه‌های سیاست خارجی ایران تغییراتی صورت گیرد. نخستین تغییر را باید در ارائه تصویری متفاوت از رئیس‌جمهوری ایران در عرصه بین‌المللی دانست. در عرصه کنونی دیپلماسی، عامل «تصویر» (Image) نقش بسیار مهم و تعیین‌کننده‌ای حتی فراتر از رویکرد عملی (Practice) دارد. تصویری که از منتخب جدید ملت ایران به‌عنوان فردی میانه‌رو، اهل تعامل و گفت‌وگو با جهان خارج در عرصه رسانه‌ای و سیاسی جهان ارائه شده است، نخستین گام مهم در زمینه تحول در سیاست خارجی ایران به‌شمار می‌رود. شاهد این ادعا، استقبال اکثر کشورهای جهان به‌ویژه کشورهای اروپایی و همسایگان ایران از نتایج انتخابات ریاست‌جمهوری و اعلام آمادگی برای کاهش تنش، اعتمادسازی و ایجاد مناسبات سازنده و متقابل است. این تحولات که حدود یک ماه قبل از آغاز به کار رسمی دولت جدید رخ داده است، به‌روشنی گویای اهمیت «تصویری» است که از رئیس‌جمهوری جدید ایران در عرصه بین‌المللی انعکاس یافته است و همین امر می‌تواند زمینه و بستر لازم و مناسب را برای ایجاد تغییر و تحول در حوزه سیاست خارجی ایران فراهم سازد.
ازاین‌رو، انتظار تغییر فقط محدود به خواست رأی‌دهندگان ایرانی نیست، بلکه جامعه بین‌المللی نیز با چنین نگاهی به تحولات ایران می‌نگرد. واکنش مثبت کشورهای مختلف جهان به نتایج انتخابات ایران و حضور بیش از شصت هیئت و نمایندگی سیاسی شامل: رئیس‌جمهور، هشت رئیس مجلس، دو نخست‌وزیر، شش معاون رئیس‌جمهور، سه معاون نخست‌وزیر، یازده وزیر خارجه، سه وزیر فرهنگ، پنج تن از وزرای حوزه اقتصادی، یک رئیس کل نهاد ریاست‌جمهوری، یک مشاور رئیس‌جمهور، و یک دستیار ویژه رئیس‌جمهور در مراسم تحلیف رئیس‌جمهور جدید ایران به‌خوبی گویای این واقعیت است. در چنین فضایی است که همگان انتظار گسترش و توسعه مناسبات خارجی ایران، حرکت به‌سوی تنش‌زدایی، اعتمادآفرینی، بهبود مناسبات با جهان غرب و حرکت گام‌به‌گام به‌سمت حذف تحریم‌ها علیه ایران را از دولت جدید ایران دارند.
دراین‌میان، یکی از حوزه‌های مهمی که انتظار تحول اساسی در آن می‌رود، بهبود مناسبات ایران با همسایگان است. متأسفانه روابط ایران با کشورهای همسایه طی چند سال اخیر بر اثر سوءمدیریت، تقویت جریان‌های مخالف ایران در کشورهای همسایه و نیز فشارهای خارجی، آسیب جدی دیده است. ازاین‌رو، چنانچه در برنامه‌ها و اهداف انتخاباتی رئیس‌جمهور جدید ایران مطرح شد، یکی از مهم‌ترین اولویت‌های سیاست خارجی دولت دکتر روحانی، بهبود و تقویت مناسبات ایران و کشورهای همسایه برپایه اشتراکات تاریخی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و امنیتی است. به‌نظر می‌رسد کشورهای همسایه ایران نیز با چنین هدف و انتظاری به دولت جدید ایران می‌نگرند. نگاهی به ترکیب و سطح هیئت‌های نمایندگی کشورهای همسایه ایران در مراسم تحلیف دکتر روحانی به‌خوبی گویای این واقعیت است. در میان همسایگان شمالی ایران یعنی روسیه و مناطق آسیای مرکزی و قفقاز، مقامات ارشدی مانند سرژ سرکیسیان، رئیس‌جمهور ارمنستان؛ بردی‌ محمداف، رئیس‌جهور ترکمنستان؛ اوگتای اسداف، رئیس مجلس آذربایجان؛ ایلگیزر صابراف، رئیس مجلس سنای ازبکستان؛ کآنستانتینه سورگو لازره، وزیر دولتی گرجستان؛ سرگئی ناریشکین، رئیس دومای دولتی روسیه؛ میخاییل بوگدانوف، معاون وزیر خارجه روسیه؛ امام علی رحمان، رئیس‌جمهور تاجیکستان؛ و نور سلطان نظربایف، رئیس‌جمهور قزاقستان در مراسم تحلیف حضور دارند که این امر می‌تواند موجب گسترش مناسبات ایران با کشورهایی شود که از پیوندهای تاریخی و تمدنی بسیار بالایی برخوردارند. در حوزه کشورهای عربی همسایه ایران نیز حضور حمدبن عبدالعزیز الکواری، وزیر فرهنگ قطر؛ شیخ صباح خالد الصباح، معاون نخست‌وزیر و وزیر امور خارجه کویت؛ محمد احمد المرا، رئیس مجلس امارات متحده عربی؛ عمار الحکیم، رئیس مجلس اعلای عراق؛ نیچروان بارزانی، نخست‌وزیر اقلیم کردستان عراق؛ و مساعدبن محمد العیبان، وزیر مشاور در امور خارجه عربستان سعودی بیانگر این است که کشورهای عرب و مسلمان منطقه با نگاهی جدید به تحولات سیاسی داخل ایران می‌نگرند. دراین‌میان، با توجه به پیام‌هایی که میان سران عربستان سعودی و رئیس‌جمهور منتخب مبادله شده است، می‌توان روابط جدیدی را میان تهران و ریاض در دوره جدید انتظار داشت. تجربه نشان داده است که بهبود مناسبات با ریاض نه‌تنها می‌تواند موجب کاهش تنش در فضای منطقه خلیج فارس و روابط ایران با شیخ‌نشین‌های خلیج فارس شود، بلکه در حوزه تعامل ایران با جهان عرب و نیز تنظیم بازار جهانی نفت در چهارچوب سازمان اوپک نیز نقش مهم و تعیین‌کننده‌ای ایفا خواهد کرد. ضمن اینکه گسترش مناسبات ایران و کشورهای عربی منطقه در حالی صورت می‌گیرد که منطقه خاورمیانه شرایط بسیار پرالتهابی را تجربه می‌کند و قطعاً همکاری نزدیک ایران و کشورهای عربی می‌تواند تأثیرات مثبتی را بر روند تحولات پیچیده کشورهایی مانند سوریه و مصر برجای بگذارد. حضور احمد داوود اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه نیز در مراسم تحلیف به تحقق این امر کمک خواهد نمود.
در حوزه شرق ایران، حضور هم‌زمان حامد کرزای، رئیس‌جمهور افغانستان و آصف علی زرداری، رئیس‌جمهور پاکستان در مراسم تحلیف رئیس‌جمهور جدید ایران حاوی این پیام است که کابل و اسلام‌آباد برای تأمین امنیت و ثبات منطقه‌ای، رشد و توسعه پایدار، افزایش حجم سرمایه‌گذاری متقابل و به‌ویژه کاهش پیامدهای منفی حضور نیروهای خارجی، مهار تروریسم، بنیادگرایی و ترانزیت مواد مخدر نگاه ویژه‌ای به ایران و دولت دکتر روحانی دارند. درمجموع، حضور پررنگ و گسترده رهبران و مقامات ارشد کشورهای همسایه در مراسم تحلیف ریاست‌جمهوری دکتر روحانی، فرصت گران‌سنگی است که در صورت بهره‌گیری از آن، می‌تواند به تقویت مناسبات دوجانبه ایران با کشورهای همسایه و نیز تقویت مناسبات و ترتیبات منطقه‌ای کمک فراوانی نماید. شرایط بحرانی و پیچیده حاکم بر منطقه خاورمیانه این امر را بیش از هر زمان دیگری حائز اهمیت ساخته است. روند کلی شرایط سیاسی ایران و سیاست‌های اعلامی منتخب جدید ملت ایران، حاکی از بروز تغییر و تحولات جدی در حوزه سیاست خارجی ایران در آینده نزدیک است و در صورت همراهی کشورهای منطقه می‌توان بستر همکاری‌ها و تعاملات جدیدی را فراهم ساخت و روزهای روشن‌تری را در سطح منطقه به نظاره نشست.