ملاقات در مینسک

پایتخت بلاروس در تاریخ 18 تا 20 مهر، میزبان سران کشورهایی بود که در تاریخ 8 دسامبر 1991 با حضور فدراسیون روسیه، بلاروس و اوکراین موافقتنامه‌ای را درخصوص تشکیل مجموعه‌ای تحت عنوان کشورهای مستقل مشترک‌المنافع به امضا رساندند و کمتر از دو هفته سران هشت جمهوری تازه استقلال یافته دیگر (آذربایجان، قزاقستان، قرقیزستان، ارمنستان، مولداوی، تاجیکستان، ازبکستان و ترکمنستان) به این اجلاس پیوستند و دو سال بعد نیز گرجستان به این سازمان ملحق شد و شمار کشورهای عضو به دوازده افزایش یافت.
گرجستان در سال 2007 عضویت خود را در این نهاد به حالت تعلیق درآورد و در سال 2009 از آن خارج شد. اوکراین از کشورهای اصلی عضو این جامعه نیز درپی کودتای فوریه 2014 و پس از به قدرت رسیدن نیروهای تحت حمایت غرب اعلام کرد که از این نهاد خارج می‌شود.
مجمع کشورهای مستقل مشترک‌المنافع، فعالیت‌های خود را براساس منشور تصویب‌شده در سال 1992 که بیانگر اهداف، اصول، حقوق و مسئولیت کشورهای عضو می‌باشد، تنظیم کرده است.
هم‌زمان با شدت درگیری‌ها و تحولات سیاسی و امنیتی در حوزه کشورهایی که سابقاً تحت نفوذ و حاکمیت شوروی اداره می‌شدند، کشورهای مشترک‌المنافع، نشست سران جامعه کشورهای همسود را در پایتخت بلاروس برگزار نمودند.
نیکلای پاتروچف، دبیر شورای امنیت روسیه، اعلام نموده بود که این نشست به بررسی مسائل مربوط به همکاری‌های بین‌المللی میان کشورهای عضو این جامعه در زمینه امنیت اختصاص خواهد داشت. وی تصریح کرده بود که شرکت‌کنندگان در نشست مینسک، ظهور تهدیدهای جدید ازجمله تهدیدهای گروه‌های افراط‌‌گرا، مانند داعش را بررسی خواهند کرد. از دیگر مسائل مورد توجه در بخش روابط سیاسی، تقویت روابط امنیتی در محدوده جامعه و توسعه مشارکت در زمینه اجرای طرح‌های انسانی بوده است و امضای اسنادی در رابطه با توافقات به‌دست‌آمده بین کشورها و همچنین تأیید بیانیه مشترک در مورد تقویت نظام بین‌المللی نظارت بر مواد مخدر نیز در دستور کار اجلاس سران عنوان شده بود. ازجمله دستورات این جلسات، مسائل مربوط به روابط کشورهای این حوزه با محوریت بحران اوکراین بوده است.
در این نشست که به ریاست الکساندر لوکاشنکو، رئیس‌جمهور بلاروس، برگزار شده، امضای بیش از هفده سند مربوط به توسعه بیشتر همکاری‌های منطقه‌ای در حوزه‌های امنیتی، در دستور کار قرار گرفته است. همچنین در مورد استان «ورونژ» روسیه و ولایت «کولاب» تاجیکستان به‌عنوان پایتخت فرهنگی کشورهای مستقل مشترک‌المنافع، تصمیمات لازم گرفته شده است. سران جامعه کشورهای همسود، در پایان نشست مینسک همچنین متنی خطاب به مردم کشورهای خود و جامعه جهانی در رابطه با جایگاه و گرامی‌داشت هفتادمین سالگرد پایان جنگ دوم جهانی را تدوین کردند.
در مراسم گشایش این نشست، لوکاشنکو با ابراز نگرانی از روند واگرایی‌ها و کاهش همکاری‌های در جامعه همسود، با بیان اینکه تنش‌ها در اوکراین به‌شدت افزایش یافته است و این مسئله‌ای محلی نیست، افزود وضعیت اوکراین بر اوضاع جمهوری‌های شوروی سابق و روند همکاری‌ها تأثیر گذاشته است.
رئیس‌جمهور روسیه نیز در اجلاس مینسک، بر ضرورت توسعه همکاری‌ها میان کشورهای عضو جامعه در عرصه‌های مختلف تأکید کرد. وی افزود که هر سال عرصه فعالیت‌های عملی فیمابین گسترش می‌یابد و امروز تمام حوزه‌های روابط کشورهای عضو این جامعه را در بر می‌گیرد. وی با اشاره به اهمیت فراوان همکاری‌های اقتصادی با این کشورها برای روسیه، به کاهش حجم این همکاری‌ها در سال جاری پرداخت.
پوتین همچنین گفت که کشورش مخالفتی با همکاری‌های تجاری اوکراین با اتحادیه اروپا ندارد؛ اما در مورد شرایط این همکاری‌ها باید موافقت حاصل شود.
گفتنی است رؤسای جمهور ترکمنستان و ازبکستان هم برای حضور در نشست سران به مینسک سفر کرده‌ بودند. ملاقات با الکساندر لوکاشنکو، انجام مذاکرات محرمانه، امضای بسته اسناد همکاری‌های دوجانبه و حضور در اجلاس سران، از مهم‌ترین اهداف سفر قربانقلی بردی محمداف، رئیس‌جمهور ترکمنستان، به مینسک است.
حضور اسلام کریم‌اف، رئیس‌جمهور ازبکستان، در مینسک در حالی صورت گرفت که در گذشته به‌علت برخی اختلافات، مقامات تاشکند از شرکت در اینگونه نشست‌ها خودداری می‌کردند. طبق رویه‌های دیپلماتیک، کریم‌اف نیز در حاشیه این نشست با برخی از مقامات عالیرتبه دیگر کشورهای شرکت‌کننده نیز دیدار و مذاکره نموده است.
بنا به نظر برخی کارشناسان، رئیس‌جمهور ازبکستان با توجه به تحولات در فضای سیاسی جهان و ادامه بحران اوکراین، حضور در این نشست و مشارکت فعال در بررسی مسائل مورد بحث را در اولویت قرار داده بود.
پیش از این (آبان 1392)، ولادیمیر پوتین در اجلاس سران جامعه مشترک‌المنافع که در مینسک برگزار شد و به مسائل هم‌گرایی کشورهای عضو این جامعه اختصاص داشت، خطاب به سران این کشورها اظهار داشت: باید اقتصاد کشورهای خود را توانمند کنیم تا به وضعیت بازارهای خارجی وابسته نباشیم.
وی با اشاره به عقد همکاری تجاری اوکراین با اتحادیه اروپا تصریح کرد که اوکراین پس از امضای قرارداد تجاری با اتحادیه اروپا نمی‌تواند به عضویت اتحادیه گمرکی (شامل: روسیه، بلاروس و قزاقستان) درآید. در پاسخ به این اظهارنظر پوتین، ویکتور یانوکوویچ، رئیس‌جمهور اوکراین، بیان داشت: توسعه همکاری‌های اوکراین با اتحادیه اروپا، مانع همکاری کی‌یف با کشورهای همسود در چهارچوب طرح محدوده‌های آزاد تجاری نمی‌شود. متعاقباً پوتین نیز در واکنش به اظهارات همتای اوکراینی خود گفت که امضای موافقتنامه با اتحادیه اروپا، مشارکت اوکراین در سازمان‌های اقتصادی دیگر را غیرممکن می‌سازد. وی با این استدلال که اوکراین مجبور خواهد شد بازارهای خود را به روی کالاهای اروپایی بگشاید و در نتیجه این امر به زیان کالاهای ساخت روسیه و سایر کشورهای عضو اتحادیه گمرکی می‌باشد، هشدار داد که در این صورت کالاهای اوکراینی از تسهیلات کنونی در بازار روسیه و کشورهای عضو اتحادیه گمرکی، برخوردار نخواهد شد و تعرفه‌های دیگری متفاوت با تعرفه‌های کالاهای این کشورها، بر کالاهای وارداتی از این کشور اعمال می‌شود.
رویدادهای اوکراین و وضعیت پیش‌آمده در برخی مناطق این کشور، ازجمله منطقه خودمختار کریمه در اسفند 1392 موجب شد نمایندگان کشورهای عضو جامعه مشترک‌المنافع به لغو اجلاس وزیران امور خارجه این نهاد در کی‌یف تصمیم بگیرند. با تشدید چالش‌ها و درپی اختلافات میان روسیه و اوکراین، در اواخر بهار سال جاری(1) (6 خرداد 1393)، آندره پاروبی، دبیر شورای امنیت و دفاع اوکراین، از تصمیم این شورا برای خروج اوکراین از جامعه کشورهای مستقل همسود خبر داد. ضمن اینکه لایحه خروج از این جامعه پیش از این در پارلمان اوکراین با این استدلال که جامعه مذکور توانایی پایان دادن به مناقشات را ندارد، بررسی شده بود.

پی‌نوشت
1. گفتنی است که در پنجم دسامبر 2012، نشست سران کشورهای جامعه همسود در عشق‌آباد، پایتخت ترکمنستان، برگزار و شرکت‌کنندگان این اجلاس در مورد مسائل مشترک بین‌المللی تبادل نظر کرده و گزارشی در رابطه با فعالیت‌های مجمع بین‌مجالس این جامعه در زمینه تقویت هم‌گرایی این کشورها ارائه نمودند. در نشست عشق‌آباد، سند بیست طرح مربوط به تعمیق همکاری‌های منطقه‌ای در بخش‌های اقتصادی، فرهنگی، تأمین امنیت و سایر ابعاد، بررسی و امضا گردید. ریاست دوره‌ای جامعه کشورهای همسود، در نشست عشق‌آباد از ترکمنستان به بلاروس واگذار شده و این کشور در مدت یک سال، ریاست این جامعه و مسئولیت هماهنگی برنامه‌های آن در سال ۲۰۱۳ را برعهده داشت.