حرکت از تخاصم به تفاهم ممکن است مصاحبه اختصاصی سایت ایران ریویو با جک استرا

جک استرا برای ایرانیان چهره‌ای ناآشنا نیست و در مقام وزیر خارجة بریتانیا، برای شرکت در گفت‌وگوهای هسته‌ای، چند بار به ایران سفر کرده است. این سیاست‌مدار کهنه‌کار از 1987 تا 1994 از وزرای دولت‌ سایة بریتانیا بود و از 1997 تا 2001 وزارت کشور و از 2001 تا 2006 هم وزارت خارجة بریتانیا را در دولت تونی بلر  بر عهده داشت. استرا، همچنین، از 1979 تا کنون عضو پارلمان بریتانیا بوده است.

جک استرا در این مصاحبة اختصاصی با سایت ایران ریویو به پرسش‌هایی دربارة آیندة روابط ایران و بریتانیا، امکان ازسرگیری روابط دوجانبة دو کشور، مذاکرات جاری هسته‌ای ایران و شش قدرت جهانی، نقش رئیس‌جمهور کنونی ایران در شکل‌دهی به توافق جامع هسته‌ای و نظام تحریم‌های غرب علیه ایران پاسخ داده است. متن کامل این مصاحبه، که در میانه‌های اردیبهشت 1393 انجام شده، در ادامه آمده است.

س: شما در مصاحبه‌ها و نوشته‌های خود گفته‌اید که آمریکا و بریتانیا، در طول تاریخ، اثری نامطلوب روی ایران داشته‌اند و چنان که در کودتای مهندسی‌شدة آمریکایی‌ـ‌بریتانیایی 1332، به تخت نشاندن محمدرضا پهلوی، حمایت از صدام حسین در دوران جنگ هشت ساله و نظام تحریم‌های اقتصادی نمایان است، نقشی مخرّب علیه پیشرفت جامعة ایرانی بازی کرده‌اند. حالا این کشورها چگونه می‌توانند این آسیب‌ها را جبران کنند، شهروندان عادی ایرانی را به آینده خوش‌بین‌ و امیدوار کنند و بنیانی برای آشتی ماندگار ایران و غرب به وجود آورند؟

ج: پاسخ من این است: من نمی‌توانم تاریخ روابط و آنچه را که در گذشته اتفاق افتاده تغییر دهم. اما کاری که من و بسیاری دیگر در انگلستان می‌توانیم بکنیم این است که روابط آیندة مردم بریتانیا، دولت انگلستان و جمهوری اسلامی و شهروندان عادی ایرانی را تغییر دهیم. و من فکر می‌کنم یکی از راه‌ها برای چنین کاری این است که توضیح دهیم این بدگمانی، که شما به آن اشاره کردید، چرا به وجود آمده است. دلیل این بدگمانی تجربه‌ای تاریخی است که به همین دیروز مربوط نمی‌شود و به زمان جنگ جهانی اول، ماجراهای کودتای 1332 ‌ــ‌یعنی پشتیبانی از شاه در شرایطی که حمایتی مردمی نداشت‌ــ‌ و حمایت از رژیم عراق در جریان آن جنگ هولناک برمی‌گردد. من فکر می‌کنم مردم ایران از کل ماجرای روابط ایران و بریتانیا خبر دارند. یکی از راه‌ها برای تفاهم صحبت‌ کردن با مردم دربارة تاریخ است. اما این تفاهم بُعد دیگری هم دارد که به طبیعت متمایز ایرانیان و پارسیان و پیش از آن، تمدن ایرانی و همکاری فرهنگی موزة بریتانیا و موزة ملی ایران، که برای ایجاد تفاهم واقعاً مهم بوده است، مربوط می‌شود. بنابراین، آینده روشن است و معتقدم که مذاکرات 1+5 با ایران در وین نتیجه‌ای رضایت‌بخش خواهد داشت و به توسعة روابط مستقیم فرهنگی و پارلمانی می‌انجامد. پیش‌زمینة ماجرا این است و ما امیدواریم و دعا می‌کنیم که گفت‌وگوهای 1+5 نتیجه‌ای‌ راضی‌کننده داشته باشند.

س: پس از انتخاب دکتر حسن روحانی به ریاست‌جمهوری ایران، ایران و بریتانیا تمایلشان را به ازسرگیری تماس‌ها و احیای روابط دیپلماتیک نشان داده‌اند. پیش‌بینی شما دربارة آیندة روابط ایران و بریتانیا چیست؟ فکر می‌کنید سفارت بریتانیا فعالیتش را در تهران از سر بگیرد و باز هم پاسخگوی ایرانیان و بریتانیایی‌های متقاضی خدمات کنسولی باشد؟

ج: فکر می‌کنم عزمی جدی برای بهبود روابط ایران و انگلستان وجود دارد. گروهی فرا‌ـ‌حزبی از اعضای پارلمان برای ازسرگیری سریع فعالیت‌های کامل سفارت ما در تهران و ارائة خدمات کنسولی به ایرانیان و بریتانیایی‌ها تلاش می‌کنند و ما همچنان به همکاری خود با وزارت خارجه برای پیشبرد این کار و بازگشایی سفارتمان، در زودترین زمان ممکن، ادامه می‌دهیم.

س: بی‌تردید، یکی از بهترین راه‌های رفع اختلافات میان ایران و غرب حل مناقشة هسته‌ای است. گام نخست برداشته شده است و توافق ژنو ایران و شش قدرت جهانی را به هم نزدیک‌تر کرده است. توصیة شما دربارة گفت‌وگوهای آینده چیست؟ چگونه می‌توان پروندة هسته‌ای ایران را برای همیشه عادی کرد و به حدود یک دهه تخاصم و تقابل پایان داد؟

ج: خب، من فکر می‌کنم اساس توافق دائمی، که به شناسایی حق برخورداری ایران از قدرت هسته‌ای غیرنظامی برای مقاصد مسالمت‌آمیز بر اساس معاهدة‌ عدم اشاعه و، همزمان، متقاعدسازی جامعة بین‌المللی به عدم استفاده از این تأسیسات برای ایجاد توان تسلیحاتی هسته‌ای مربوط می‌شود، در بیانیة 24 نوامبر 2013 در ژنو گذاشته شد. آن‌ها از تهران می‌خواهند که در این چهارچوب حرکت کند. یکی از مشکلات به غنی‌سازی اورانیوم ایران مربوط است که فکر می‌کنم زبان بیانیة ژنو، که زبانی مورد توافق بود، راه را برای حل آن باز می‌کند. طرفین، فارغ از هر نوع ایدئولوژی، چه معاهدة عدم اشاعه غنی‌سازی اورانیوم را مجاز بداند و چه نه، این موضوع را پذیرفتند. این بیانیه تضمین می‌کند که غنی‌سازی اورانیوم برای اهداف مسالمت‌آمیز در کشورهای امضاکنندة‌ معاهدة عدم اشاعه مجاز است و این راهگشاست. بخش مهمی از توافق هم این است که باید بازرسی‌های پادمانی بین‌المللی رضایت‌بخشی در کار باشند.

س: درست است. فقط چند روز پس از امضای برنامة کاری مشترک، یا توافق موقت ژنو دربارة برنامة‌هسته‌ای ایران، مقام‌های آمریکایی ادعا کردند که همة گزینه‌ها در قبال ایران هنوز روی میز هستند که نشان می‌داد آمریکا همچنان گزینة نظامی را علیه ایران در نظر دارد. آیا شما این تهدیدهای تلویحی به جنگ را، در شرایطی که ایران و شش قدرت جهانی در حال مذاکره بر سر توافقی نهایی هستند، مفید و سودمند می‌دانید؟

ج: خب، دولت آمریکا مسئول تصمیم‌های سیاسی‌اش است، نه من. شما می‌دانید که من با اقدام نظامی علیه ایران و تهدید به اقدام نظامی مخالف هستم. من هرگز گمان نکرده‌ام که چنین چیزی مفید است و این تهدیدها، در واقع، مانع توافق هم نمی‌شوند.

س: خب، روشن است که دولت آمریکا مسئول گفته‌هایش است. اما فکر نمی‌کنید بعضی گروه‌های ذی‌نفع، شرکت‌های چندملیتی یا دیگر لابی‌ها به دولت آمریکا برای تهدید کردن ایران به جنگ و مانع‌تراشی برای دیپلماسی و مذاکره فشار می‌آورند؟

ج: گمان نمی‌کنم گروه‌های ذی‌نفع چندملیتی هیچ فشاری برای اقدام نظامی علیه ایران وارد کنند. اگر به این موضوع فکر کنید، می‌بینید که معدود شرکت‌های چندملیتی از اقدام نظامی در آن بخش آسیا، که به تجارت بین‌المللی و اقتصاد جهانی آسیبی جدی می‌زند، حمایت می‌کنند. واقعیت دیگر این است که هنوز لابی‌های متخاصم با ایران در دولت آمریکا هستند و عمر آن‌ها هم به 35 سال پیش و آنچه در تسخیر سفارت آمریکا اتفاق افتاد برمی‌گردد. این مسئله‌ای واقعی است. به علاوه،‌ آمریکا هرگز به لابی‌های جهانی اجازه نمی‌دهد که در هیچ شرایطی بر قدرت نظامی‌اش اثر بگذارند.

س: اختلافات ایران و غرب فقط به مسئلة هسته‌ای محدود نیستند. دو طرف مجادله‌های بسیار عمیق ایدئولوژیکی دارند که به جهان‌بینی‌ها و ذهنیت‌هایشان مربوط می‌شوند. بنابراین، فکر می‌کنید بختی وجود دارد که ایران و غرب، به ویژه آمریکا و بریتانیا، به توافقی جامع برسند که آغازگر رفع همة بدفهمی‌ها و حل همة اختلافات، از جمله در حوزه‌های حقوق بشر، فلسطین و غیره، باشد؟

ج: من فکر می‌کنم که بی‌تردید حرکت از موضع تخاصم به موضع تفاهم ممکن است. در غرب، همة کشورها با کشورهای دیگر رابطه دارند و بعضی از آن‌ها در اهداف ایدئولوژیک با هم مشترکند. نمونة‌ چین را در نظر بگیرید. چهل سال پیش جدی‌ترین دشمنی ممکن میان چین و آمریکا وجود داشت. در واقع، این تخاصم اکنون از بین رفته، اما تفاوت‌های عمیق ایدئولوژیک میان آمریکا و چین بر جای مانده‌اند و غرب هم هنوز نگرانی‌هایی دربارة کارنامة حقوق بشری چین و مسائل دیگر دارد و اکنون هم نگرانی‌هایی دربارة‌ قدرت نظامی این کشور به وجود آمده‌است. اما این‌ها مانع همکاری‌های آمریکا و دیگر کشورهای غربی با چین نمی‌شوند و آنها با هم سازگارند. ایران کشوری مستقل است که از زمان انقلاب 1357 تصمیم‌هایی دربارة ماهیت جامعة خودش گرفته که به خود ایران مربوط می‌شود، نه به کسانی خارج از این کشور.

س: بریتانیا همواره پیوندهایی نزدیک با اسرائیل داشته و این موضوع احتمالاً هر گونه انتقاد از اسرائیل را برای سیاست‌مداران بریتانیایی دشوار می‌کند. اما بیایید صادق باشیم. اسرائیل، به تأیید فدراسیون دانشمندان آمریکایی، حدود سیصد کلاهک هسته‌ای دارد و هرگز هیچ تحقیقاتی دربارة زرادخانة هسته‌ای اسرائیل یا تحریمی علیه آن در کار نبوده است، فقط با این بهانه که اسرائیل عضو معاهدة عدم اشاعه نیست. آیا به نظر شما این توجیه که اسرائیل می‌تواند سلاح هسته‌ای داشته باشد، چون عضو معاهدة عدم اشاعه نیست منطقی و منصفانه است؟

ج: در بریتانیا حمایتی گسترده از کشور اسرائیل و حق بقای اسرائیل درون مرزهای پذیرفته‌شده در سازمان ملل متحد وجود دارد و، صادقانه بگویم، بخشی از ادبیات مورد استفادة رئیس‌جمهور پیشین شما مفید نبود. در هر صورت، در بریتانیا و اروپا نگرانی‌ها و انتقادهای فزاینده‌ای دربارة سیاست‌های دولت اسرائیل در قبال سرزمین‌های اشغالی و رفتارش با غیریهودیان داخل اسرائیل هم وجود دارد. دربارة موضوع زرادخانة هسته‌ای اسرائیل، آن‌ها چنین زرادخانه‌ای دارند و من گمان می‌کنم که اسرائیل نباید از معاهدة عدم اشاعه غایب باشد و، فارغ از همة مخالفت‌ها، باید در چهارچوب معاهده قرار گیرد.

س: در مقام سیاست‌مداری بلندپایه که چند بار به ایران سفر کرده است، دربارة تأثیر تحریم‌های اقتصادی وضع‌شده توسط آمریکا و کشورهای عضو اتحادیة‌اروپا، از جمله بریتانیا، بر معیشت شهروندان عادی و مشکلاتی که در زمینة کالاهای پزشکی، مواد غذایی و کالاهای مصرفی با آن‌ها روبه‌رو هستند چه نظری دارید؟ نظر شما دربارة پیامدهای انسانی تحریم‌ها چیست؟

ج: برداشت و دیدگاهی که هنگام سفر به ایران به آن رسیدم این است که تحریم‌ها اثری منفی بر اقتصاد و استانداردهای زندگی بسیاری از ایرانیان عادی داشته‌ است. و بی‌تردید به همین دلیل رفع تحریم‌ها از اهداف مهم دولت ایران است. همان‌طور که می‌دانید کالاهای پزشکی و مواد غذایی باید از نظام تحریم‌ها مستثنی باشند. همچنین من عمیقاً نگران هستم که تحریم‌های غیررسمی بانکی، به ویژه تحریم بانک‌های اروپایی توسط آمریکا، مانع رسیدن مواد غذایی و کالاهای پزشکی ‌ــ‌که بر اساس نظام تحریم باید مجاز شمرده شوند‌ــ به ایران شود. من در سخنانم در مجلس عوام هم گفته‌ام که مبادلات تجاری آمریکا با ایران در حوزة مواد غذایی و کالاهای پزشکی افزایش یافته، اما انگلستان شاهد کاهشی شدید در این حوزه بوده است و در پارلمان یادآور شده‌ام که این وضعیت تا حدی نتیجة آن است که فشار بر بانک‌های ما شدیدتر از فشار بر بانک‌های آمریکایی بوده است. به نظر من، بسیار مهم است که کالاهای پزشکی و مواد غذایی مجاز باشند. این با آنچه شما در پرسشتان مطرح کرده‌اید تفاوت دارد. بعضی کالاها اساسی هستند و بعضی دیگر نه. 

س: و آخرین سوال من؛ به عنوان یک سیاست‌مدار عالی‌رتبة بریتانیایی، پیش‌بینی شما دربارة‌ آیندة روابط ایران و بریتانیا در دورة آقای روحانی چیست؟ فکر می‌کنید نیروهای خارجی به دولت بریتانیا اجازه دهند به ایران نزدیک‌تر شود، با ایران آشتی کند و روابط بهتر و گسترده‌تری با ایران داشته باشد؟ 

ج: در حال حاضر، فکر می‌کنم پیش‌بینی آینده بسیار دشوار باشد. می‌دانم که من می‌خواهم شاهد بهبود بسیار چشمگیر روابط و پیشرفتی مثبت باشم. تصور می‌کنم کمک به ایران برای بازیافتن جایگاهش در جهان دستاوردهای بسیاری دارد. و تردیدی ندارم که وزیر خارجه هم می‌خواهد شاهد بهبود روابط باشد.