بهبود رابطه ایران و آمریکا از منظر کشورهای عربی منطقه
بهبود رابطه ایران و آمریکا از منظر کشورهای عربی منطقه
چهارشنبه 17 مهر 1392
عربستان سعودی و دیگر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس همواره به ایران به دیدة یک عامل شکست منطقه‌ای می‌نگرند و برنامة هسته‌ای آن را به‌‌مثابه برنامه‌ای بلند‌مدت و جاه‌طلبانه، درراستای افزایش قدرت منطقه‌ای ارزیابی می‌کنند. این درحالی صورت می‌‌گیرد که بحث‌های فرقه‌ای و رقابت بر سر عرضة نفت در سطح جهان، بر بدبینی اعراب نسبت به ایران می‌افزاید. در این چهارچوب سیر تحولات اخیر در روابط ایران و ایالات متحده آمریکا به بدبینی و هراس کشورهای عربی خاورمیانه، به‌ویژه خلیج فارس دامن زده است.
به‌نظر میرسد کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و در رأس آنها عربستان سعودی، به‌عنوان یکی از متحدان بزرگ منطقه‌ای آمریکا، هرگونه توافق محرمانه میان تهران ـ واشنگتن را عاملی حساس درزمینة تغییر نظم درون منطقه‌ای و شکل‌گیری موازنة جدید قدرت در خاورمیانه تلقی می‌کنند. آنچه در این بین به هراس آنها دامن می‌زند، روی کار آمدن دولتی اعتدال‌گرا در ایران است که درپی رسیدن به راه‌حلی مرضی‌ا‌لطرفین با غرب در مناقشة هسته‌ای می‌باشد.
گفتگوی تلفنی میان آقایان باراک اوباما و حسن روحانی، رؤسای‌جمهور آمریکا و ایران، نه‌تنها از این منظر که پس از 34 سال و در بالاترین سطح دیپلماتیک صورت گرفته حائز اهمیت است، بلکه حاکی از منطق ژئوپلیتیک جدیدی است که در آستانة شکل‌گیری است. بدین‌ترتیب نگرانی متحدان عرب آمریکا در منطقه، از افزایش قدرت منطقه‌ای ایران و برهم خوردن ترتیبات فعلی موازنة قدرت در خلیج فارس است. به‌نظر میرسد برخلاف اسرائیل که بیشتر، از گسترش برنامة هسته‌ای ایران واهمه دارد، هراس کشورهای حاشیة جنوبی خلیج فارس به‌طور عمده در قالب گسترش نقش ژئوپلیتیک ایران در خاورمیانه خلاصه می‌شود. از منظر این کشورها هرگونه بهبود رابطه میان تهران و واشنگتن به افزایش تلاش‌های ایران برای کنترل خاورمیانه و برتری‌جویی در این عرصه منجر خواهد شد. به‌عبارت‌دیگر این بهبود نسبی روابط، صرفاً تبعاتی در چهارچوب سیاست قدرت برای اعراب درپی خواهد داشت.
علی‌رغم اینکه تا‌به‌‌حال مخالفت رسمی ازسوی مقامات بلندپایة عربستان سعودی و دیگر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس نسبت به ازسرگیری روابط تهران و واشنگتن ابراز نشده است، اما به‌نظر میرسد تلاش‌های دیپلماتیک این کشورها برای بزرگنمایی تهدید هسته‌ای و منطقه‌ای ایران طی ماه‌های آینده فزونی یابد. این درحالی است که مروری بر روزنامه‌های شیخ‌نشین‌های خلیج فارس طی روزهای گذشته، حاکی از نگرانی این کشورها از باز شدن یخ‌های رابطه میان تهران و واشنگتن است.
در این میان این روزنامه‌ها بهبود رابطة دو کشور را هشداری به کشورهای عربی به‌ویژه کشورهای شورای همکاری خلیج فارس ارزیابی کرده‌اند و تهدید ناشی از تبعات آشتی میان ایران ـ ایالات متحده را زمینه‌ساز از بین رفتن اعتماد به سیاست‌های آتی آمریکا در خلیج فارس عنوان کرده‌اند. همچنین از تحولات اخیر در روابط ایران و ایالات متحده به‌عنوان واقعیتی سخت یاد شده که به افزایش نفوذ فرامرزی ایران در منطقه خواهد انجامید.
بدین‌ترتیب دیدگاه‌ها‌ی ارائه‌شده همگام با تلاش‌های دیپلماتیک جدید ایران، خواستار تحرکات نوینی در روابط کشورهای شورای همکاری خلیج فارس با آمریکا و ارزیابی مجدد این روابط شده‌اند. البته به‌نظر میرسد سازگاری با تغییرات پیش‌آمده در معادلات جدید آمریکا در منطقه، برای کشورهای شورای همکاری و در رأس آنها عربستان سعودی که همواره به‌عنوان شریک اصلی واشنگتن در سیاست‌های ضدایرانی این کشور تلقی می‌شد، بسیار دشوار است. درحقیقت مغازلات صورت‌گرفته میان تهران و واشنگتن در مجمع عمومی سازمان ملل که با تماس تلفنی باراک اوباما با آقای روحانی به اوج رسید، شیخ‌نشین‌های خلیج فارس را به عرصهای جدید و ناآشنا در ارتباط با ایالات متحده کشانده است؛ عرصهای که تجربة آن برای سران این کشورها تلخ و دور از انتظار به‌نظر میرسد.
این درحالی است که صرف‌نظر از گرم شدن روابط ایران و ایالات متحده، کشورهای عرب خلیج فارس همچنان به‌عنوان متحدان استراتژیک واشنگتن و یکی از قطب‌های اصلی نظامی و دیپلماتیک این کشور در منطقه باقی خواهند ماند؛ این امر هم به‌دلیل عرضة مطمئن نفت به آمریکا و هم به‌دلیل حفظ پایگاه‌های نظامی و دفاعی این کشور در خلیج فارس و خاورمیانه و نیز نگرانی‌ها‌ی مشترک آنها دربارة ایران تضمین خواهد شد.
با این همه، موضع‌گیری‌های اخیر ایالات متحده دربارة بهار عربی در منطقه، سوریه و پیش‌تر از آن دربارة مصر و حسنی مبارک، سران کشورهای شورای همکاری خلیج فارس را با این تردید روبه‌رو کرده که درصورت به لرزه درآمدن پایه‌های قدرتشان، آیا آمریکا همچون روسیه که پشت سر اسد ایستاده است، در کنار متحدان عرب خود خواهد ایستاد؟ این پرسشی است که پاسخ به آن با توجه به تحولات جدید منطقه کمی دشوار به‌نظر میرسد.
آنچه مسلم است اینکه نگرانی کشورهای شورای همکاری خلیج فارس از آیندة روابط ایران و آمریکا تا چه حد واقع‌‌‌بینانه و دور از بزرگنمایی است را تحولات آتی در عرصة نزدیکی بیشتر دو کشور و رسیدن به راه‌حلی مطلوب‌ِ دو طرف درزمینة پروندة هسته‌ای تهران مشخص می‌کند. با این همه از این واقعیت نمی‌توان چشم‌‌پوشی کرد که برقراری آشتی کامل و مصالحه میان ایران و ایالات متحده، مستلزم صرف زمان و توجیه افکار عمومی خارجی، داخلی و تندروهای دو کشور است. آیندة روابط تهران و واشنگتن در گرو مسائل متعد‌دی است که هرگونه پیش‌بینی در این‌باره را با تردید مواجه می‌سازد. در کل می‌توان گفت، کاهش تنش‌ها میان دو کشور پیامدهای منطقه‌ای مهمی را به‌دنبال خواهد داشت که از آن میان می‌توان به افزایش قدرت منطقه‌ای ایران به‌طور عام و افزایش نفوذ ایران در عراق و سوریه، به‌طور خاص و نیز چینش جدید استراتژی‌های منطقه‌ای و درنتیجة آن بازتعریف جایگاه قدرت‌های کنونی منطقه اشاره کرد.
نظر شما